Knjiga hrvatskog publiciste Davora Kristića „Ivo Andrić: Kronika jednog beščašća“ zanimljiva je prvenstveno kao paradigmatičan katalog svih hrvatskih i velikog dela bošnjačkih stereotipnih zamerki Andriću te laži i poluistina iz njegove biografije, nategnutih interpretacija i čistih fantazmagorija koje je dosad valjalo tražiti na raznim mestima: od izabranih naslova iz nacionalističke publicistike preko tabloida do septičkih jama anonimnih portalskih komentara i kanalizacije društvenih mreža.
ad istoričari ranog hrišćanstva proučavaju teološke stavove pojedinih jeretika, znaju se naći u problemu jer su svi spisi pomenutih mislilaca spaljeni od strane revnosnih pravovernika. U takvim situacijama, jedini izvor često bivaju upravo neprijatelji tih jeretika, oni koji su se s njima polemički obračunavali, pošto u njihovim polemikama zna biti korektno citiran poneki fragment omraženog krivovernika.
Razmišljao sam o tome nakon čitanja upravo objavljene knjige hrvatskog publiciste Davora Kristića Ivo Andrić: Kronika jednog beščašća s podnaslovom „Politički i diplomatski životopis Ive Andrića”. Knjigu je objavio zagrebački izdavač „Despot Infinitus”.
Iz naslova je savršeno jasno da je knjiga prema Andriću neprijateljski intonirana, ali opet, neke interpretacije su, ako zanemarimo način na koji su vrednosno postavljene, zapravo sasvim ispravne. Poslednji pasus u knjizi, ako zanemarimo kratki epilog, glasi ovako: „Andrićevo kasnije članstvo u Komunističkoj partiji Jugoslavije zapravo nije u velikoj proturječnosti s njegovim članstvom u monarhističkoj Jugoslovenskoj radikalnoj zajednici kada je riječ o državno-pravnome okviru. Naime, obje stranke zalagale su se za jugoslovensku državu s centralističkim upravljanjem i kultom ličnosti – nekad jugoslovenski premijer Stojadinović s masovnim skandiranjem „vođo, vođo”, a potom Tito s autokratskim posvećenjem i sljedbom masa. Čini se zapravo da Andrić nakon Drugoga svjetskog rata nije značajnije promijenio svoja politička uvjerenja: ključno mu je bilo da je Jugoslavija obnovljena, ne više pod monarhom Karađorđevićem, nego s partijskim monarhom Titom, doživotnim predsjednikom”.
Iako koliko-toliko pratim hrvatsku javnu scenu, moram da priznam da za Davora Kristića do ove knjige nisam čuo. Po priloženoj biografiji, rođen je, od svih mjesta, u Travniku 1965, školovao se u Karlovcu i Zagrebu, a jedina knjiga koju je objavio pre ove bavi se biblijskim motivima u poetici Nika Kejva. Sa Andrićem ga ne povezuje samo mjesto rođenja, nego i diplomatska karijera: radio je kao konzul savjetnik u hrvatskim diplomatskim predstavništvima u Njujorku, Atini i Podgorici.
Čini se da mu je njujorška misija naročito prirasla srcu jer u knjigu uključuje i svoju fotografiju iz ovog grada, tačnije iz Ulice Klinton, koju je, kako sam beleži, u jednoj svojoj pjesmi opevao Lenard Koen. S nekim čudnim zadovoljstvom, uz tekst pod vlastitom fotografijom, Kristić uvrštava informaciju da Andrić „na koncu nikada nije otišao” u Njujork.
Sve na jednom mestu
Kristićeva knjiga zanimljiva je prvenstveno kao paradigmatičan katalog svih hrvatskih i velikog dela bošnjačkih stereotipnih zamerki Andriću te laži i poluistina iz njegove biografije, nategnutih interpretacija i čistih fantazmagorija koje je dosad valjalo tražiti na raznim mestima: od izabranih naslova iz nacionalističke publicistike preko tabloida do septičkih jama anonimnih portalskih komentara i kanalizacije društvenih mreža.
Tu je praktično sve: Andrić kao inspiracija za paravojne ratne zločince iz devedesetih, Andrić kao neko ko bi pobio zagrebačke protivnike jugoslovenskog monarhizma 1918, Andrić kao poštovalac Hitlera, Andrić koji se nudio diplomatiji tzv. NDH, i tako dalje, i tako dalje.
Pošto, naravno, ne želi da prizna da je puki kompilator tračeva i kleveta, Kristić tvrdi da je njegov rad ponešto pionirski jer se oko Andrića do dana današnjeg tobože stvorio „sekularni kult” odnosno „svjetovni tabu”. Stoga, dakako, on svojoj knjizi želi dati oreol ozbiljnosti i akribije pa već u naslovu parafrazira čuvenu Borhesovu sintagmu.
Knjiga je, međutim, miljama daleko od svake ozbiljnosti i akribije. Neke stvari su skoro karikaturalno kontradiktorne. Najpre, na strani 21, Kristić piše kako je „Crna ruka” osnovana u maju mesecu 1911, a zatim na 30. strani, pišući o Žerajićevom pokušaju atentata na Marijana Varešanina, navodi da je atentator bio član „Crne ruke” ne pojašnjavajući kako je ovaj mogao biti član nečega što je osnovano tek godinu dana kasnije?! Takođe, što se u ovakvom štivu savršeno moglo očekivati, tu je i famozna dezinformacija da je nadvojvotkinja Sofija u trenutku atentata bila trudna (strana 27). A tu su i fantazmagorije koje nisu toliko frekventne poput one (strana 29) da se u martu 1914, Aleksandar Karađorđević tokom svoje posete Državnoj štampariji u Beogradu u odvojenoj sobi susreo sa budućim atentatorima Gavrilom Principom i Nedeljkom Čabrinovićem.
Hrvatski pridev
Kad je reč o početku Andrićeve diplomatske karijere, imamo tu sve moguće aluzije na Andrićevo „konvertitstvo”, „srbovanje”, „poltronstvo” i „oportunizam”. Tu je i citat iz jednog pisma o Stjepanu Radiću i „fukari oko njega” kao „rulji seoskih pasa oko slepca”. Zatim tračevi o masoneriji i ljubavnoj aferi sa suprugom kolege masona i književnikam, istog onog od koga će, godinama kasnije, tobože tražiti da ga poveže sa Antom Pavelićem nudeći se nastajućoj endehazijskoj diplomatiji. Veliki deo knjige posvećen je izmaštanim Andrićevim simpatijama za nacizam i Hitlera. Indikativno je, međutim, da za ono za šta pouzdano istorijski znamo, odnosno Andrićevo rano detektovanje opasnosti od Musolinijevog fašizma, u Kristićevoj knjizi nema mesta.
Među najzanimljivijim Kristićevim „dijagnozama” su one gde je on relativno originalan kao kad se bavi manjkom referenci na Hrvate i manjkom prideva „hrvatski” u Andrićevom opusu. Smeta mu što u Na Drini ćupriji Andrić govori o lokalnom organizovanju Srba i muslimana, a ne pominje Hrvate, a, eto, i Hrvati su konstitutivni narod u Bosni i Hercegovini. Neki njegov naivni čitalac će na ovom mestu pisci opsovati majku (kao što je jednom prilikom, što Kristić nekoliko puta sladostrasno citira, učinio Krleža), blaženo nesvestan da koliko god da je Hrvata krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka i bilo u Bosni i Hercegovini, u Višegradu (mestu radnje navedenog romana) ih praktično nije bilo.
Pred kraj knjige, kao malo i uplašen da nema dovoljno stranica (na kraju ih je uz svu aparaturu, indeks i bibliografiju jedva skupio 180), Kristić prepričava i ključne bošnjačke prigovore Andriću, najčešće navodeći Rusmira Mahmutćehajića, Muhsina Rizvića i Šukriju Kurtovića. Nije da se Kristić u svemu slaže s njima, ali su mu dragoceni saveznici u prepoznavanju Andrićevog srbovanja i falinki mu u karakteru.
Pravoverni životopis
U pretposlednjem poglavlju pokušava da sugeriše da je ono što je literarno najvrednije u Andrićevom opusu nadahnuto franjevačkim letopisima, a da sam Andrić to nije isticao dovoljno jasno i glasno. Ovde je naročito interesantno da, za razliku od najvećeg dela knjige, autor Andrića i prevodi na hrvatski, pa Travničku hroniku dosledno zove „Travnička kronika”, a u onom čuvenom Kolonjinom monologu gde se pominje „dumača koja se zove Travnik”, Kristić, i to uredno pod znakovima navoda, lažno citira rečenicu u kojoj se govori o „udolini koja se zove Travnik”.
Na samom kraju, Kristić najpre u Andrićevom pristajanju uz KPJ te u njegovim pohvalnim tekstovima o Titu i Staljinu ponovo prepoznaje famozni „oportunizam”, da bi na kraju zaključio svoje razmišljanje stavom citiranim na početku ovog teksta gde se ipak priznaje utemeljenost i doslednost Andrićevog jugoslovenstva.
Metodološki gledano, Kristićeva knjiga je neka čudna kombinacija impresionističke publicistike i pokušaja odavanja utiska „znanstvenosti”. Iako u bibliografiji navodi i knjige Žanete Đukić-Perišić te Dušana Glišovića, čini se da mu je ključni izvor, pa i inspiracija, skorašnja knjiga Mihaela Martensa o Andriću koja je i u Hrvatskoj privukla veliku pažnju.
Na tragu te pažnje, pa i na tragu nekih hrvatskih „odjeka i reagovanja” na Martensovu biografiju, Kristić je očito odlučio da napiše do kraja „pravoveran” Andrićev hrvatski životopis. Otud u propratnom reklamnom tekstu izdavač navodi kako je reč o „prvoj knjizi u Hrvatskoj koja bez kompleksa razotkriva mit o Ivi Andriću budući da dosad nijedan hrvatski autor nije na ovakav način objavio kritički pristup Andrićevom diplomatskom i političkom angažmanu”.
U ovom neveštom kompilatorskom pokušaju, međutim, ponegde stavove bliske svojim prepoznati i Andrićevi hejteri van Hrvatske. Svi oni „nezvani” iz davnog Andrićevog teksta i ovom su knjigom dobili svoj glas.
