Jedan od najvećih umova 20. veka, srpski naučnik Nikola Tesla, umro je na današnji dan, na Božić 1943. u Njujorku, u 87. godini.
Rođen je 10. jula 1856. godine u Smiljanu, u Lici, a umro na Menhetnu, u hotelu “Njujorker”, u kojem je živeo poslednjih 10 godina svog života.
Po Tesli su nazvane jedinica za merenje visokog napona i jedinica jačine magnetnog polja, a njegova zaostavština upisana je 2003. godine u registar Uneska.
Od 1994. godine, u Njujorku se ugao 40. ulice i 6. avenije, gde je bila njegova laboratorija, zove Ugao Nikole Tesle.
Zaslužan je za 700 patenata od kojih je više od 300 zaštićeno u 27 zemalja na pet kontinenata.
Gradonačelnik Njujorka Fjorelo la Gvardija, po kome se zove jedan od tri glavna njujorška aerodroma, na sahrani Nikole Tesle je procitao je oproštajni govor, koji je napisao Luj Adamič, slovenački pisac, esejista i prevodilac.
– Ovde, u Njujorku, prošle srede je u svojoj hotelskoj sobi preminuo jedan čovek. Zvao se Nikola Tesla. Umro je siromašan, ali je bio jedan od najuspešnijih ljudi koji su ikad živeli. Njegova dostignuća su ogromna, a kako vreme prolazi postajaće sve veća.
Pred opelo Lagvardija je na radiju za Teslu rekao da je mogao postati najbogatiji čovek u Americi, ali da to jednostavno nije želeo.
– Želeo je uspeh, koji je namenio drugima. Voleo je ljude, bio je naučnik – genije, pesnik nauke. Novac ga nije zanimao i sve što je učinio, učinio je u skladu sa svojim prirodnim darom, koji mu je u njegovoj rodnoj zemlji podarila majka – rekao je tadašnji gradonačelnik Njujorka.
Prijatelji su mu bili i pisac Mark Tven i francuska glumica Sara Bernar. O njemu je snimljeno više filmova, a u “Prestižu” Teslin lik tumaci Dejvid Bouvi.
Karijeru je počeo u Mariboru kao pomoćni inženjer 1878. godine, ali je te godine, zbog očeve smrti, da bi ispunio njegovu želju, upisao fakultet.
Nakon studija u Pragu počinje da radi u Budimpešti u Centralnom telefonskom uredu, a potom u Parizu u Edisonovom kontinentalnom društvu.
Dve godine kasnije stigao je do samog Tomasa Edisona, koji je tada bio najznačajnija ličnost na polju tehnike u Americi.
Prvi patent podneo je u SAD, 1884. godine, posle odlaska iz Edisonove kompaije i osnivanja “Tesla Electric Light & Manufacturing”.
Stvorio je i veliki broj pronalazaka koje nikada nije pokušao da zaštiti, kao što je, primena visokofrekventnih struja za medicinske svrhe.
Urna sa Teslinim pepelom iz Njujorka je preneta u Beograd 1951. i nalazi se u njegovom Muzeju u Krunskoj ulici.
ZBOG DRAGOCENOG VREMENA ŽIVEO U HOTELU:
Nezvanični arhivar hotela “Njujorker” Džozef Kini, koji je poslednjih decenija vodio posetioce kroz “Teslin hotel” od 1933. do 1943. godine, govorio je da skoro da nema dana da neko ne dođe i zatraži da vidi sobu 3327 i 3328 na 33. spratu, gde je živeo Tesla. Jedna je bila spavaća, a druga radna. Hotelski život je izabrao da ne bi brinuo o sređivanju kuće, pranju odeće, spremanju obroka, a zahvaljujući tome dragoceno vreme mogao je da posveti ostvarenju svojih naučnih ciljeva. “Njujorker” je izabrao zato što je bio blizu njegove laboratorije, ali i zato što je to bio hotel sa najsavremenijim tehnološkim rešenjima toga doba, o čemu je 1930. godine pisano na četiri strane magazina “Popularna nauka”, govorio je Kini.
Izumi koji su promijenili svijet
Tesla je pronašao obrtno magnetno polje, trofazni sistem prenosa električne energije, indukcioni motor, generator i transformator, fenomen elektromagnetne rezonance, te patentirao niz izuma na kojima se zasniva savremena elektronika, bez kojih bi bila nezamisliva tehnička civilizacija, pogotovo prenos električne energije.
Pionir je i radio-tehnike, bežične telegrafije, radara. Njegov polifazni sistem naizmjeničnih struja pokazao je vrijednost na prvoj hidrocentrali na slapovima Nijagare.
Patentirao je oko 700 pronalazaka u oblasti naizmjene struje, telekomunikacija, akustike i mašinstva, od kojih su mnogi našli široku primjenu.
Poslije okončanja studija elektrotehnike u Gracu i kraćeg stažiranja u Budimpešti i Parizu, odselio je u SAD, čiji je državljanin postao 1884, ali je sve do smrti u Njujorku, na pravoslavni Božić 1943, održavao bliske kontakte sa otadžbinom.
U SAD je, proniknuvši u tajne oscilatornih kretanja elektriciteta i materije, ostvario najveće naučne poduhvate.
Povodom stogodišnjice njegovog rođenja – 1956. godine jedinica za mjerenje visokog napona dobila je Teslino ime, kojim je nazvana i jedinica jačine magnetnog polja.
Ostao Srbin i preko mora
Nikola Tesla je rođen kao četvrto dijete Milutina i Đuke Tesle u svešteničkoj pravoslavnoj porodici, u srpskom selu Smiljan u Lici.
Veliki pronalazač i naučnik isticao je svoje srpsko porijeklo.
Kada je u junu 1892. godine doputovao u Beograd, odlikovan je Ordenom Svetog Save drugog stepena.
Posjetio je Narodni muzej i Veliku školu, gdje je o svom rau govorio studentima i profesorima, a sa srpskim fizičarom Đorđem Stanojevićem razgovarao je o započetoj gradnji prve električne centrale u Beogradu.
“Ja sam, kao što vidite i čujete, ostao Srbin i preko mora, gdje se ispitivanjima bavim. To isto treba da budete i vi i da svojim znanjem i radom podižete slavu srpstva u svijetu”, poručio je Tesla, obraćajući se studentima.
Beograd – centar Tesline zaostavštine
Nakon Tesline smrti, njegova zaostavština stigla je u Beograd na osnovu odluke američkih sudskih vlasti, pošto je za jedinog Teslinog nasljednika proglašen njegov nećak Sava Kosanović.
Prema Teslinoj želji, Kosanović je dokumentaciju i lične Tesline predmete prenio u Beograd 1951. godine.
Teslin muzej posjeduje više od 160.000 originalnih dokumenata, više od 2.000 knjiga i časopisa, preko 1.200 istorijsko-tehničkih eksponata. Arhivska građa iz Tesline zaostavštine upisana je 2003. godine u registar Uneska “Pamćenje svijeta”.
Međunarodni aerodrom u Beogradu nazvan je “Nikola Tesla”. Njegovo ime nose Elektrotehnički institut u Beogradu, koji je osnovan 1936. godine, Elektrotehnička škola, biblioteka Univerziteta u Nišu, dvije termoelektrane u Srbiji…
Spomenici Tesli su postavljeni ispred zgrade tehničkih fakulteta i na aerodromu u Beogradu.
Datum Teslinog rođenja, 10. jul, obilježava se u Srbiji kao Dan nauke.
Grad Filadelfija u američkoj državi Pensilvaniji proglasio je njegov rođendan za zvanični praznik.
