Zlatnu arenu, glavnu nagradu na ovogodišnjem filmskom festivalu u Puli, dobio je “Dnevnik Diane Budisavljević” rediteljke Dane Budisavljević.
Kraj projekcije filma publika je dočekala ovacijama, a apaluz je trajao osam minuta. Dana Budisavljević je rekla da su film radili deset godina, a nešto manje od toga su istraživali donedavno nepoznatu priču o ženi koja je spasavala djecu iz logora NDH.
Ovo je priča o njoj.
Jedna od zaboravljenih heroina Drugog svjetskog rata- Diana Budisavljević je spasla 12.000 djece iz ustaških logora. Za života nije odlikovana, a dnevnik koji je ostavila predstavlja svjedočanstvo patnje djece koja su se nalazila u ustaškim i nacističkim logorima.
“Oslobođenje” je jedina riječ koju je Diana zapisala u svoj dnevnik 8. maja 1945. godine. Tada su u Zagreb umarširale partizanske trupe. Ona je poslije tog dana nastavila svoj porodični život na Svačićevom trgu. Ulazak u politiku i organizacije je nije zanimao, a količina ljudske patnje i stradanja kojima je svjedočila su izazvali probleme sa srcem i štitnom žlijezdom.
Status dame iz visokog društva, austrijsko porijeklo i to što joj je nemački bio maternji jezik u ratu joj je olakšavao pristup represivnim ustaškim i njemačkim vlastodršcima. Ona je pred njihovim očima plešući po ivici zakona odlazila u logore i spasavala nedužna bića koja su bila osuđena na patnju i smrt.
Komunisti su joj 1945. oduzeli automobil i kartoteku s podacima o djeci koju je spasla, a u njenom domu je ostao sačuvan dnevnik pod naslovom “Akcija Diana Budisavljević“ u koji je tokom cijeloga rata zapisivala detalje svog humanitarnog djelovanje. Pronašla ga je mnogo godina kasnije njena unuka Silvija Szabo, koja ga je s njemačkog prevela na hrvatski i on je objavljen 2003.
Diana Budisavljević Foto: Privatna arhiva
Međutim, život i djelo Diane Budisavljević, čijim su imenom nazvane ulice u Zagrebu, Beču i Beogradu, do danas su ostali uglavnom neistraženi, što je istoričarku Natašu Mataušić podstaklo da napiše doktorski rad “Diana Budisavljević i akcija spasavanja djece žrtava ustaškog terora”.
– Da nije bilo Diane Budisavljević i njene akcije, velika većina te djece, posebno ona najmanja, pomrla bi. Po broju spasene djece, ali i ljudi koji su bili uključeni u njihovo zbrinjavanje i tako pokazali svoj otpor ustaškom režimu, akcija Diane Budisavljević ne može se uporediti ni s jednim sličnim podvigom u ratnoj Evropi. Šindler je spasao 1.500 ljudi, Eva Sendlerova oko 2.500 iz Varšavskog geta, a Diana je sama iz logora izvukla 7.500 djece. Niti jedna akcija nije bila tako velika, ali ni tako brzo zaboravljena kao njena – kaže ističe Mataušić, muzejska savjetnica u Istorijskom muzeju i predsjednica Upravnog veća Spomen područja Jasenovac.
Diana Budisavljević je rođena 1891. u Insbruku u trgovačkoj porodici Obekser. Neposredno prije početka Prvog svjetskog rata pohađa kurs za njegovateljice u bolnici u Insbruku, gdje upoznaje dr Julija Budisavljevića koji je tamo radio kao asistent na hirurgiji. Vjenčali su se 1917, a dvije godine kasnije su se preselili u Zagreb, gdje se on zaposlio kao profesor hirurgije na novoosnovanom Medicinskom fakultetu.
Diana je bila izrazito posvećena ćerkama Ilsei i Jelki, koje su joj tokom Drugog sjetskog rata, kada su već obje bile udate, pružale veliku pomoć u akcijama spasavanje djece.
Djeca u logoru Foto: Profimedia
Na samom početku rata saznaje za postojanje ustaških logora u kojima ima žena i djece i samoinicijativno organizuje njihovo dovođenje u Zagreb. Tu ih deklariše kao izbjeglice i smiješta u Zavod za gluvonjemu djecu u Ilici, uz dozvole nemačkih vojnika.
Nije se, kaže Matušić, libila bilo kome da pokuca na vrata i moli za pomoć. Za razliku od srpskih, jevrejskim ženama i djeci ustaše ni pod koju cijenu nisu hjteli da poštede život, nego su svi poslati u Aušvic.
Uz pomoć porodičnih poznanstava Diana polako plete mrežu saradnika, među kojima su i ljudi bliski NDH režimu koji se ne mogu pomiriti sa zločinima i rasnom politikom koja se sprovodi.
Foto: Profimedia
Dianin najbliži saradnik Kamilo Bresler piše da su djeca koju su spasavali bila uglavnom mlađa od pet godina i “da je mnogo odojenčadi, koju je krvnička ruka otrgla s materinih grudi i pobacala u marvinske vagone”. Toliki broj djece bilo je moguće spasiti samo udomljavanjem u porodice. U početku udomitelji, među kojima ima i bogatih i uglednih Zagrepčana pa i stranih diplomata, ali i običnih radnika, djecu uzimaju ilegalno odmah na stanici i tajno odvode kućama jer se ustaše protive takvoj ideji.
Diana u svom dnevniku bilježi da je od jednog majora tražila da se dozvoli udomljavanje djece iz prenatrpanih domova jer je postojala opasnost da ih ustaše opet odvedu u logore, a pretilo im je i masovno širenje zaraznih bolesti. Krenulo je i udomljavanje preko crkvenih organizacija, a Diana zapisuje da je tako dom pronašlo više od 5.000 pravoslavne djece od kojih su mnoga tako dobila nove roditelje s kojima su nastavili da žive i poslije rata, dok su se neka vratila svojim biološkim porodicama.
Malo je ko od tih ljudi, od kojih su neki i danas živi, ikada saznao za Dianu Budisavljević i njenu akciju. Oni koji su znali, ćutali su.
Kako bi nakon rata djeca lakše našla svoje roditelje, pisala je posebne kartice na kojima je bilježila sve poznate podatke o svakom djetetu, kao i o usvojiteljima. Popisala je tako više od 12.000 djece koju je većinom i sama spasila, ali i svu ostalu koja su tokom ratnih godina prošla kroz zagrebački prihvatni centar Crvenoga krsta, bolnice i neke druge ustanove.
Kada joj je u maju 1945. godine oduzeta kartoteka i drugi dokumenti, Diana, tvrdi Nataša Mataušić, nije mogla sakriti tugu, bol i ogorčenje, a u februaru 1947. predala je detaljni izvještaj o svom radu Uličnom odboru Antifašističkog foruma žena, uredno sredila sve preostale dokumente u veliki drveni sanduk i zaključala ga. O svojoj akciji nije nikad više progovorila, ali je nastavila s humanitarnim radom. Kada je 1953. godine u okolini Insbruka osnovano prvo S.O.S. dječje selo, Diana je, iako nije bila imućna, svake godine donirala novac, a 1972. se zajedno sa suprugom vratila u svoj rodni grad u Austriji, gdje je i umrla 1978. godine.
Iz filma “Dnevnik Diane Budisavljević” Foto: Pula film festival
U filmu “Dnevnik Diane Budisavljević” nema ideološke i navijačke vizure, on govori o korijenu ljudskog zločina. Baš to je osvojilo publiku i kritičare. Film je nastao kao koprodukcija Hrvatske, Slovenije i Srbije, uz podršku, između ostalih, i Filmskog centra Srbije.
Noizz.rs
