Davno pre dolaska konkistadora, koji su na Novi svet doneli rat i bolesti, majanska kultura zagadila je svoje urbane centre velikim količinama žive.
Čak i danas, prisustvo elementa je toliko da istraživači moraju da nose zaštitnu opremu da bi sačuvali svoje zdravlje.
„Zagađenje ovakvim količinama žive obično se povezuje sa savremenim urbanim centrima i industrijskim područjima“, kaže Dankan Kuk, geoarheolog sa Australijskog katoličkog univerziteta i predvodnik studije koje proučava ekološko nasleđe Maja.
Zajedno sa timom istraživača iz SAD i Britanije, Kuk je analizirao baze uzorke i podatke prikupljene sa 10 lokaliteta koji potiču iz klasičnog majanskog perioda.
Poređenja i analize zemljišta pokazale su da je na sedam od 10 lokaliteta utvrđen koncentracija žive veća ili jednaka modernim gornjim granicama toksičnog nivoa.
„Otkriće žive duboko u zemljištu i sedimentima drevnih majanskih gradova bilo bi teško objasniti sve dok se ne uzmu u obzir pređašnja arheološka otkrića u regionu koja govore o tome da su Maje koristile živu vekovima unazad“, ističe Kuk.
U svom čistom obliku, živa je metal sjajno sive boje koji se topi na niskim temperaturama i pretvara u gustu tečnosti, koja je tokom istorije dobila ime brzo srebro (nemački – quecksilber, engleski – quicksilver).
Ipak, tokom čitave istorije, jedinjenja koja sadrže živu imala su široku primenu u industriji i kulturi. Među popularnijim je živa(II)nitrat, supstanca koja je korišćena da ukruti krzno za šešire, a koja je trovala nervne sisteme zanatlija koji su ih izrađivali.
Možda najpopularniji oblik žive korišćen tokom istorije je živin sulfid, mineral poznat kao cinabar, koji je korišćen kao pigment za dobijanje jarke crvene boje za bojenje odeće i posuđa.
Za narod opsednut krvlju, poput Maja, cinabar je predstavljao mnogo više od jarke nijanse crvene.
„Za Maje, objekti su snaga duše, ch'ulel, nalazila se u krvi. Zbog toga, jaki crveni pigment cinabara bio je nezamenjiva i sveta supstanca, uprkos tome što je veoma smrtonosan i toksičan i njegovo prisustvo u zemljištu i sedimentima drevnih majanskih lokaliteta i dalje traje“, navodi geoarheolog Mikolas Daning sa Univerziteta u Sinsinatiju.
