Kosovski boj, atentat na Franca Ferdinanda, koji je označio uvod u Veliki rat, ali i njegovo okončanje – važni su istorijski događaji, a iako ih dijele vijekovi, decenije i godine, svi su se dogodili na današnji dan – 28. juna. Spisak događaja značajnih za Srbe, vezanih za ovaj dan, tu se ne završava.
U crkvenom kalendaru, današnji dan, 28. jun, označen je kao Vidovdan, a sam praznik najčešće se vezuje za prvi i najznačajni događaj u srpskoj istoriji i mitologiji – Kosovski boj. Tako je i ovaj praznik posvećen knezu Lazaru Hrebeljanoviću, u narodu opjevanom kao Car Lazar, piše Blic.
Stoga, po određenim navodima, Vidovdan predstavlja dan žalosti, pa je srpski narod zadržao običaj da se na taj dan ne igra i ne pjeva, te da se zaustave svi veliki poslovi. Za Vidovdan se u crkvama obavljaju pomeni za sve postradale u ratovima.
- godina – Kosovski boj
Sam praznik suštinski je spomen na Kosovsku bitku, koja se odigrala 28. juna 1389. godine, odnosno 15. juna po starom kalendaru na Gazimestanu i predstavlja sjećanje na poginule u svim ratovima.
Što se same bitke tiče, oskudni istorijski podaci ne otkrivaju njen tok, čak ni ko je pobijedio, ali u naš nacionalni identitet, ovaj boj utkan je kao velika moralna pobjeda.
Pretpostavlja se da je turski sultan Murat i imao značajnu brojniju vojsku, ali da je vojska kneza Lazara bila nadomak pobjede. Oba vladara su poginula tog dana. Takođe, Miloš Obilić ušao je u legendu kao hrabri ratnik koji se smaknuo turskog uzurpatora Murata. Nesporna posljedica bila je da je Srbija ubrzo postala vazalna država.
Snažno sjećanje na ovaj istorijski događaj prenosilo se i razvijalo u narodu kroz cikluse epskih pjesama, a ujedno se utkivalo u sam nacionalni identitet.
Kosovska bitka postala je predmet legende, a tome je doprinijelo i djelo pisca srednjovekovne Srbije Konstantina Filozofa u “Životu despota Stefana Lazarevića”, zatim i dubrovačkog istoričara Mavra Orbina, “Kraljevstvo Slovena”.
- – Donošenje Namjesničkog ustava
Namjesnički ustav je bio treći ustav Srbije, koji je bio na snazi od 1869. do 1888. i od 1894. do. 1901. godine. On je jedna od prelomnih tačaka srpske istorije i njegov značaj je u tome što je riječ o prvom ustavu koji su usvojili srpski suvereni organi vlasti, odnosno kome nije bilo potrebno priznavanje od strane Osmanskog carstva. Ime je dobio po tome što ga je donelo Namjesništvo za vrijeme maloljetnosti kneza Milana Obrenovića, a činili su ga – Milivoje Blaznavac, Jovan Ristić i Jovan Gavrilović. Ovim ustavom sudstvo je postalo nezavisno, uvedeno je porotno suđenje, aktivno biračko pravo imao je svaki građanin koji plaća porez na imanje, rad ili prihod. Opštinama je priznata samouprava.
- – Sarajevski atentat, početak Prvog svjetskog rata
Gavrilo Princip, mladi revolucionar, član organizacije “Mlada Bosna”, na Vidovdan 1914. godine u Sarajevu je ubio austrougarskog nadvojvodu, prestolonaslijednika Franca Ferdinanda.
Srbija je odbacila optužbe Austrougarske da ima ikakvu odgovornost za ovaj događaj. Uslijedio je austrougarski ultimatum koji je Srbija odbila da ispuni, pa je mesec kasnije Beč objavio Srbiji rat, koji je ubrzo prerastao u Veliki (Prvi svjetski) rat.
Procjenjuje se da je u ovom ratu poginulo više od 15 miliona vojnika i civila, a da je ranjeno čak 22 miliona. Srbija bilježi 1,1 milion mrtvih i milion i 250 hiljada ranjenih.
Princip je, kao maloljetnik, osuđen na 20 godina robije, ali je umro pod torturom u tamnici u Terezinu u Češkoj, ne dočekavši raspad Austrougarske i oslobođenje i ujedinjenje svoje zemlje.
1919- – Kraj Velikog rata
Nakon nekoliko krvavih godina, na Vidovdan 1919. u Versaju je na Mirovnoj konferenciji potpisan mirovni ugovor sa poraženom Nemačkom, čime je i formalno okončan Prvi svjetski rat. Politička mapa Evrope značajno je izmijenjena, a ono što je važno za nas jeste da je jedan od rezultata Versajskog ugovora bilo i međunarodno priznanje novostvorenih država – Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Poljske, Čehoslovačke, Mađarske, Finske, Estonije, Letonije i Litvanije.
- – Vidovdanski ustav
Dvije godine kasnije, Ustavotvorna Skupština Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca izglasala je Vidovdanski ustav. Država je proglašena “ustavnom, parlamentarnom monarhijom”, s dinastijom Karađorđević na čelu. U pitanju je prvi ustav novostvorene države, koji je važio do 1929, kada ga je kralj Aleksandar Karađorđević suspendovao i zaveo ličnu vladu, poznatiju kao Šestojanuarska diktatura.
Zanimljivo je i da je dan nakon što je ustav izglasan, u Beogradu pokušan atentat na kralja Aleksandra Karađorđevića dok se vraćao iz Skupštine, u kojoj je bio upravo da bi ozakonio Vidovdanski ustav.
Sa skela nedovršene zgrade na uglu Miloševe i Masarikove ulice molerski radnik Spasoje Stejić bacio je bombu na kraljevsku kočiju, ali je ona zapela za telefonske žice i eksplodirala u vazduhu. Stejić je potom osuđen na smrt, ali je presuda preinačena na 20 godina robije.
- – Haškom tribunalu izručen Slobodan Milošević
Bivši predsjednik Srbije i Savezne republike Jugoslavije Slobodan Milošević prihvatio je da je izgubio vlast 6. oktobra 2000. godine, a svega nekoliko mjeseci kasnije, 1. aprila 2001, uhapšen je jer je osumnjičen za zloupotrebu službenog položaja. Na Vidovdan, 28. juna 2001. Milošević je izručen Tribunalu u Hagu, a prvobitnoj optužnici za ratne zločine na Kosovu i Metohiji pridodate su i optužnice za ratne zločine i genocid u Bosni i Hercegovini i ratne zločine u Hrvatskoj.
Još jedan vidovdanski događaj vezuje se uz Miloševića: zapravo, u pitanju je jedan od događaja koji je učvrstio njegov uspon. Obilježavanje 600. godišnice Kosovskog boja održano je 28. juna 1989. na Gazimestanu i procenjuje se da je skupu prisustvovalo oko milion ljudi, a centralni događaj bio je upravo Miloševićev govor. Taj datum smatra se trenutkom kada je definitivno učvrstio vlast u jednopartijskoj Srbiji, jednoj od šest republika SFRJ.
- – 40 godina zatvora za Milorada Ulemeka
Milorad Ulemek Legija (1968) bivši je komandant Jedinice za specijalne operacije (JSO), poznatih i kao Crvene beretke, koje su bile specijalne snage resora Državne bezbjednosti (DB), pri Ministarstvu unutrašnjih poslova. Prethodno je bio pripadnik Srpske dobrovoljačke garde Željka Ražnatovića Arkana. Takođe je zatvorenik sa najviše maksimalnih kazni u Srbiji, kome su dokazana 23 ubistva kao organizatoru kriminalne grupe.
Ulemek je u zatvoru od 2. maja 2004, kada se sam predao, a osuđen je kao jedan od glavnih organizatora ubistva premijera Srbije Zorana Đinđića (na 40 godina zatvora), zbog ubistva bivšeg predsjednika predsjedništva Srbije Ivana Stambolića (40 godina), pokušaja atentata na Vuka Draškovića u Budvi i na Ibarskoj magistrali, kada su ubijena četiri člana SPO (15 godina).
Prema presudama, ove zločine je izvršio uz podršku DB, a preko JSO.
Nakon više od tri godine suđenja 23. maja 2007. godine Legija je osuđen na 40 godina kao organizator atentata na Zorana Đinđića 12. marta 2003. Ova kazna je potvrđena u drugostepenom i trećestepenom postupku. Juna 2005. Legija je osuđen na 15 godina zatvora zbog svoje umiješanosti u smrt četvorice članova Srpskog pokreta obnove u saobraćajnoj nesreći na Ibarskoj magistrali i pokušaj ubistva Vuka Draškovića juna 2000. u Budvi. Na presudu je uložena žalba i Vrhovni sud Srbije ju je uvažio krajem marta 2006. Nakon treće presude Legija je osuđen na 15 godina zatvora. Jula 2005. Legija je osuđen na 40 godina (maksimalna kazna) za ubistvo Ivana Stambolića i na 15 godina za pokušaj ubistva Vuka Draškovića u Budvi.
Na Vidovdan, 28. juna 2006. Vrhovni sud Srbije je potvrdio ovu presudu.
