Koliko smo postali pametniji u ovom vijeku? I dok se primičemo posljednjoj godini druge decenije 21. vijeka, razmišljamo koja su naučna saznanja iz ovog vijeka već ostavila veliki trag. Na osnovu toga predstavljamo listu “Nauke kroz priče” od sedam ključnih otkrića koje nam je nauka donijela tokom ovog vijeka.
Uz opasku da je mnogo toga što utiče na naše živote i od ranije bilo poznato, ovdje se nismo osvrtali na brojne tehnološke prodore ovog vijeka zasnovane na znanjima prethodnih, kao i na to da sedam miliona današnjih naučnika iz godine u godinu objavljuje milione radova čiji pravi efekti će biti poznati tek u “budućnosti”.
Svijet je svakako bitno drugačiji od onog u kom smo živjeli prije 2001. godine, kad prije epohe društvenih mreža, američki predsjednik nije neprekidno tvitovao, u bioskopima se nisu nosile 3D naočare i počinjao je vijek najavljivan (kao svi prethodni) kao “vijek budućnosti”.
Promjenama su, naravno, doprinijeli raznovrsni istorijski procesi, stari i nikad riješeni kolonijalni izazovi, globalizacija i nezaustavljivo uvećanje populacije, ali i nepredvidljive posljedice novih tehnologija kao što su razvoj interneta, mobilne telefonije i upotreba novih materijala. Ali, i nova saznanja.
1. UPOZNAJEMO LJUDSKI GENOM
Na samom početku 21. vijeka, 2001. godine, objavljeni su rezultati složenog projekta dešifrovanja ljudskog genoma, raznovrsne kompanije su istovremeno ušle u patentnu trku kako bi preuzele primat u genetičkoj tehnologiji, a počela su se javljati i čudesa poput prvog sintetičkog genoma (bakterije) napravljenog 2010. godine. Uz matične ćelije i nanotehnologije, razumijevanje genetike od tada dramatično mijenja medicinu, a posljedice upoznavanja genoma sežu i mnogo dalje, u sve oblasti nauke.
2. GRAVITACIONI TALASI POSTOJE
Spektakularan rezultat LIGO eksperimenta potvrdio je 2016. godine postojanje gravitacionih talasa koje ranije niko nije mogao da snimi, a koje je Ajnštajn predvidio svojom Opštom teorijom relativnosti. Pomoću dva LIGO instrumenta 2016. godine ulovljeni su gravitacioni talasi nastali sudarom dvije crne rupe, čime je nastala nova, gravitaciona radio-astronomija.
3. CRISPR MOŽE DA ZAMIJENI SVAKI GEN
Riječ je o novoj i izuzetno moćnoj tehnologiji koja se intenzivno istražuje od 2005. godine – CRISPR je gotovo slučajno otkriven odbrambeni mehanizam kojim se bakterije štite od virusa i koji im omogućuje da uz pomoć proteina nazvanih CAS, koji rade kao svojevrsne “makaze”, efikasno isijeku uljeza, kao što su bakteriofage, iz svog DNK lanca. Istraživači su brzo shvatili da se uz njegovu pomoć mogu isijecati i dijelovi genetičke informacije koji nisu virusi, da se tako sa lakoćom može zamijeniti bilo koji gen i da se to može primijeniti i kod ljudi. Tako je 2012. godine nastala tehnologija nazvana CRISPR/CAS9.
4. NEANDERTALCI U NAMA
Obilje istraživanja razotkrilo je mnogo toga novog o životu neandertalaca koji su bili bitno inteligentniji nego što se mislilo. Otkrivene su u ovom vijeku i druge, nove vrste našeg roda Homo, a zahvaljujući genetičkim istraživanjima puno se saznalo i o neprekidnom ukrštanju svih ovih vrsta sa prvim ljudima. Od 2010. pokrenut je i projekat dešifrovanja genoma Neandertalca.
5. PLANETE IZVAN SUNČEVOG SISTEMA
Mada su prve otkrivene još 1988. godine, nakon 2009. godine počela je prava revolucija u pronalaženju planeta izvan Sunčevog sistema. Svemirski teleskop Kepler od tada otkriva ogroman broj takozvanih egzoplaneta, planeta koje kruže oko drugih zvijezda u svemiru. Do danas ih je otkriveno više od 3600 u više od 2700 različitih zvjezdanih sistema, a neke od njih su u takozvanoj nastanjivoj zoni. Najbliža do sada je otkrivena u sistemu zvijezde Proksima Kentauri, na udaljenosti oid 4,2 svjetlosne godine, a najviše pažnje je početkom 2017. privuklo zanimljivo otkriće sedam zemljolikih planeta u sistemu zvijezde Trappist-1.
6. VODA NA MARSU U TEČNOM STANJU
U istraživanju svemira su tokom druge decenije 21. vijeka postignuti ogromni rezultati, a robotizovane sonde su upućene na razne svjetove u Sunčevom sistemu. Najveću pažnju izaziva planeta Mars koji će u ovom vijeku biti i cilj misije sa ljudskom posadom. Među drugim saznanjima, NASA je krajem 2013. objavila kako je robot Kjurioziti potvrdio da je voda bila u tečnom stanju na Marsu, što je otvorilo i mogućnost razvoja mikroorganizama.
7. POSTOJI “BOŽJA ČESTICA”
Veliki sudarač hadrona (LHC) u CERN-u kod Ženeve u ljeto 2012. godine dokazao je postojanje Higsovog bozona, koji je popularno nazivan Božjom česticom. Slavna čestica je snimljena u sudarima protona na dva odvojena detektora i eksperimenta, CMS-u i ATLAS-u, nakon što je LHC ubrzao snopove protona. Time je za fizičare u velikoj mjeri potvrđen Standarni model elementarnih čestica, teorija koja opisuje strukturu materije. U ovom otkriću su učestvovali i fizičari iz Srbije, sa nacionalnog Instituta za fiziku u Beogradu i Fizičkog fakulteta u Beogradu.
Izvor: Nauka kroz priče
