Islamistička pobunjenička grupa Hajat Tahrir al-Šam (HTS) zvanično je okončala dugogodišnju vladavinu sirijskog predsjednika Bašara al-Asada početkom ove sedmice, imenovavši lidera nove prelazne vlade samo nekoliko dana nakon što je Asad pobjegao iz Damaska i potražio utočište u Moskvi.
HTS je putem državne televizije saopštila da je Mohamad al-Bašir, šef grupe zvane “Vlada spasa” u sjeverozapadnoj sirijskoj provinciji Idlib, imenovan za privremenog premijera prelazne vlade, koja će biti na vlasti do prvog marta, prenio je Daily Mail.
Sada, scene u glavnim sirijskim gradovima Damasku i Alepu izgledaju relativno mirno dok nove vlasti počinju da pružaju pomoć onima koji su ostali bez primanja usljed pada režima. Međutim, naizgled stabilni počeci prelazne vlade maskiraju ono što se zapravo dešava u drugim dijelovima Sirije, prenosi Telegraf.
Na sjeveru države već se pojavljuju naznake novog građanskog rata, jer su borci Sirijske nacionalne armije (SNA), koju podržava Turska, ušli u oblasti koje drže Kurdi. Brojni su izvještaji da je SNA pljačkala kurdske domove, dok su šokantni video snimci pokazali turske pobunjenike kako pogubljuju ranjene kurdske vojnike, dok leže u bolničkim krevetima u gradu Manbij.
U međuvremenu, Izrael sprovodi široke vazdušne napade i bombardovanja dok pomjera trupe i tenkove duboko u tampon zonu koja odvaja Siriju od Golanske visoravni. Cilj Izraela je uništenje oružja i opreme sirijske vojske kako ona ne bi pala u ruke islamistima.
Istovremeno, drugi izvještaji tvrde da su borci ISIS uhvatili i pogubili više od 50 pripadnika sirijskih vladinih snaga dok su bježali od napada HTS kroz pustinju Homs.
Kurdi, etnička grupa koja broji oko 35-40 miliona ljudi, nemaju svoju nacionalnu državu i rasprostranjeni su u nekoliko zemalja Bliskog istoka.
Na sjeveroistoku Sirije imaju svoju autonomnu oblast poznatu kao Rojava, koju je 2012. osnovala Demokratska unija (PYD) i njeno oružano krilo – Jedinice za zaštitu naroda (YPG), a neposredno nakon izbijanja sirijskog građanskog rata.
PYD čini glavni dio Sirijskih demokratskih snaga (SDF), multietničke, ali pretežno kurdske milicije koja je stvorena tokom sirijskog građanskog rata i koju su podržavale SAD u borbi protiv Islamske države.
SDF borci su oslobodili veliki dio sjeverne Sirije od ISIS tokom 2010-ih, prije nego što su konačno porazili ekstremiste i zauzeli njihovo uporište u Raki 2017. Međutim, Turska smatra Kurde prijetnjom po svoju suverenost i označava SDF, YPG i PYD kao terorističke ispostave Radničke partije Kurdistana (PKK), kurdske političke i militantne organizacije u Turskoj, koja se već dugo bori za nezavisnost protiv turske države.
Nakon što je sirijski građanski rat stao uz napet sporazum o primirju 2020. godine, posljednjih godina je vladala određena stabilnost u sjevernoj Siriji. Ali haos izazvan munjevitom pobunjeničkom ofanzivom za svrgavanje Asada pružio je turskim saveznicima, Sirijskoj nacionalnoj vojsci (SNA), priliku da ponovo krenu u borbu protiv Kurda.
Borci SNA sada prelaze rijeku Eufrat u sjevernoj Siriji i kreću se ka Kobaniju, gradu sa kurdskom većinom blizu turske granice, koji se nalazi unutar autonomne regije Rojava. Iza sebe ostavljaju pustoš jer su već primorali SDF da se povuče iz raznih gradova i naselja na zapadu, uključujući gradove Tal Rifaat i Manbij sa većinskim arapskim stanovništvom koje je SDF oslobodio od ISIS.
“Kada je SNA krenula prema Damasku, Turska je naredila frakcijama da napadnu region, i već šest dana oni napadaju”, rekao je portparol SDF.
On je optužio tursku vojsku da pruža direktnu podršku SNA, tvrdeći:
“Cilj ovih napada je da se stigne do Kobanija, a podržavaju ih turski avioni i dronovi. Izveli su više od 120 napada u regionu. Ovi napadi su direktne naredbe od strane turske okupacije. Oni žele da sprovedu etničko čišćenje u regionu. Turska okupira kurdske kuće i uništava ih. Krajnji cilj Turske je da isteraju Kurde iz regiona”, dodao je portparol.
Savjetujući se sa SDF Ratnim savjetodavnim tijelom Manbija, saopšteno je da su američki delegati posredovali u postizanju primirja sa SNA kako bi se spriječila dalja krvoprolića, uz saglasnost SDF da povuče snage iz grada.
Međutim, stotine kurdskih boraca i civila su navodno ubijeni, dok je video, navodno snimljen od strane borca SNA, pokazao turske saveznike koji upadaju u bolnicu u Manbiju, pre nego što su ubili Kurde koji su ležali u bolničkim krevetima.
Kurdi, koji su očigledno pretrpjeli teške povrede, viđeni su kako odgovaraju na pitanja koja su im postavljali militanti, a koji su ih potom likvidirali iz “kalašnjikova”. Turska je već jasno iznijela svoj stav o budućnosti Sirije, a ministar spoljnih poslova Hakan Fidan je izjavio da kurdski militanti ne smiju da “iskoriste ovu situaciju”, dodajući da će Turska “raditi sa odlučnošću” kako bi spriječila da Sirija postane “pribežište za terorizam”.
Dok Kurdi pružaju otpor napadu SNA, Izrael nastavlja sa bombardovanjem ciljeva širom Sirije, uništivši više od 480 ciljeva u posljednja dva dana, uključujući “većinu strateških zaliha oružja” u zemlji.
Vođa HTS Abu Mohamed al-Džolani, izjavio je da njegova islamistička grupa ne namjerava da uđe u novi sukob sa Izraelom. Međutim, Izrael je opravdao napade na zalihe sirijskog oružja, koje su ostavile Assadove trupe kao mjeru da se spriječi padanje tog oružja u ruke islamističkih ili ekstremističkih grupa.
Uništenje oružja sirijske vojske
Pored širokih napada na vojnu opremu, izraelska vojska je uništila šest sirijskih brodova u luci Latakija, sjeverno od ruske vazdušne baze Hmeijmim. Izraelski ministar odbrane Izrael Kac je izjavio da su ove vojne operacije bile potrebne da bi se stvorila “sterilna odbrambena zona” na jugu Sirije, čime bi se obezbijedila sigurnost Golanske visoravni, koja razdvaja Izrael od Sirije.
Izvještaji su takođe ukazivali da su izraelske trupe i tenkovi napredovali duboko u dugoročno uspostavljenu tampon zonu između Golanske visoravni i Sirije, što je široko osuđeno kao dodatno destabilizovanje već krhku situaciju.
Postoje i strahovi da bi Islamska država, nekada najjača džihadistička grupa u regionu, mogla pokušati da se vrati usljed haosa nakon pada Asada. ISIS je brzo širio svoj uticaj u prvim danima sirijskog građanskog rata i do 2014. godine je uspio da zauzme velike dijelove Iraka i Sirije, uključujući Raku i Mosul. Iako su porazili ISIS, novonastala situacija je stvorila povoljan teren za njihovo ponovno jačanje.
Više od 500.000 nastradalih
“Upravo zato što smo islamski, garantovaćemo prava svih ljudi i svih sekti u Siriji. Moj apel je svim Sirijcima u inostranstvu: Sirija je sada slobodna zemlja koja je stekla svoj ponos i dostojanstvo. Vratite se. Moramo da obnovimo, ponovo se rodimo i potrebna nam je pomoć svih”, rekao je on.
Nastavio je da insistira da će novi vladari Sirije biti spremni da sarađuju sa svakim, pod uslovom da ne brane Asada.
Građanski rat, koji je počeo 2011. godine nakon što je Asad naredio brutalnu represiju nad protestima Arapskog proleća, odneo je više od 500.000 života i primorao polovinu stanovništva da napusti svoje domove, od kojih je šest miliona potražilo azil u inostranstvu.
“Nemamo problem sa bilo kim, državom, partijom ili sektom, ko se držao podalje od krvoprolića Asadovog režima”, rekao je Bašir.
Na pitanje da li će novi sirijski ustav biti islamski, rekao je da će “sve ove detalje razjasniti tokom konstitutivnog procesa”.
Vođa HTS Abu Mohamed al-Džolani, insistirao je da će raditi na stvaranju tolerantne, civilizovane nacije u kojoj će verske i etničke manjine moći mirno da žive. Takođe je pozdravio međunarodni nadzor nad sirijskim hemijskim oružjem koje je utvrđeno da je Asad koristio tokom građanskog rata.
Međutim, postoje ozbiljne sumnje u posvećenost HTS održavanju jednakosti i transparentnosti i u to da li će grupa biti spremna da sarađuje sa drugim frakcijama u okviru koalicione vlade nakon 1. marta, čime bi popustila svoj stisak na vlast.
Regionalni analitičari i aktivisti za ljudska prava ukazuju na to da je HTS nametnuo autoritarnu islamsku vladavinu nad svojom teritorijom u Idlibu i postoji sumnja da njegovi džihadistički koreni i dalje postoje.
Pored HTS, drugi veliki igrač u pobunjeničkom ofanzivu protiv Asadovog režima je Sirijska nacionalna armija (SNA) ili Slobodna sirijska vojska (FSA), krovna organizacija pobunjeničkih milicija koje je Turska dugo finansirala i naoružavala.
Pobunjeničke frakcije su mogle efikasno da se bore zajedno kako bi srušile Asada, ali sada bi njihova podela mogla postati očigledna u nastalom vakumu vlasti. Analitičari i posmatrači se nadaju da ove frakcije mogu postići dogovor i stvoriti stabilnu administraciju, postavljajući temelje za ponovni razvoj.
Interesi velikih sila
Britanski ministar Pat Mekfaden rekao je u ponedeljak da bi Velika Britanija mogla ukinuti zabranu HTS kao terorističke organizacije, u zavisnosti od načina na koji će funkcionisati nakon Asadovog svrgavanja, što je korak ka legitimnosti u očima Zapada koji bi mogao dovesti do povećane pomoći i investicija.
Edmund Fiton-Braun, viši savetnik za projekat protiv ekstremizma, rekao je da bi najbolji scenario mogao biti da HTS sarađuje sa drugim frakcijama kako bi postigao stabilnost.
“Da li će biti demokratije? Verovatno ne u zapadnom smislu, ali neki oblik konsultativnog sistema, moguće sa izborima, mogao bi da se razvije“, rekao je.
“HTS se čini jasno da želi islamsku vladavinu, ali takođe pokazuju svest o pravima manjina. Nije jasno da li će pasti u zamku Talibana ignorišući domaće i međunarodno mišljenje, prava žena i druga ključna pitanja”.
