“Karcinom jajnika peti je najčešći tip raka kod žena i četvrti najčešći uzrok smrti od raka kod žena”, kaže dr Marijana Milović-Kovačević, onkolog.
Rak jajnika u Srbiji godišnje odnese 450 života, a od njega oboli oko 800 žena. Prema poslednjim procenama Svetske zdravstvene organizacije i Međunarodne agencije za istraživanje raka, obolevanje od malignih bolesti u svetu u 2020. godini poraslo je na 19,3 miliona ljudi, a od svih malignih tumora registrovano je 9,9 miliona smrtnih slučajeva.
Pоvеćаnо оptеrеćеnjе rаkоm pоslеdicа je nеkоlikо fаktоrа, оd kојih su nајznаčајniјi ukupаn pоrаst stаnоvništvа i prоdužеnо оčеkivаnо trајаnjе živоtа, аli i prоmеnа učеstаlоsti оdrеđеnih fаktоrа rizikа rаkа pоvеzаnih sа sоciјаlnim i еkоnоmskim rаzvојеm.
Učestalost javljanja raka jajnika i faktori rizika
Rak jajnika pretežno je bolest starijih žena i u većini slučajeva (više od 80 odsto) dijagnostikovan je kod žena starijih od 50 godina.
“Tačan uzrok nastanka karcinoma jajnika ostaje nepoznat, ali su brojni mogući faktori rizika identifikovani. Reproduktivna istorija žena značajno doprinosi njenom životnom riziku od nastanka raka jajnika. One žene koje su imale višestruku trudnoću imaju niži rizik od onih sa manje trudnoća, ili bez trudnoća. Rana menarha i kasna menopauza doprinose većem riziku od raka jajnika, dok upotreba oralnih kontraceptivnih pilula, dojenje i suzbijanje ovulacije pružaju zaštitu od nastanka karcinoma jajnika. Poznat faktor rizika je gojaznost. Porodična istorija igra veoma važnu ulogu u razvoju raka jajnika”, kaže za portal eKlinika dr Marijana Milović-Kovačević, specijalista interne medicine, supspecijalista onkologije na Institutu za onkologiju i radiologiju Srbije i dodaje:
“Kod srodnika prvog stepena postoji više nego dvostruko povećanje rizika od raka jajnika u poređenju sa ženama koje nemaju porodičnu istoriju. Međutim, samo 10 odsto slučajeva raka jajnika ima identifikovane genetske mutacije, kao što su BRCA 1 i BRCA 2. Nasleđena BRCA 1 mutacija daje 15–45 procenata životnog rizika od razvoja raka jajnika i ≤85 odsto rizika za razvoj raka dojke. Mutacija BRCA 2 povećava rizik za nastanak raka jajnika na 10-20 procenata i raka dojke na ≤85 odsto. Žene sa naslednim rakom jajnika imaju tendenciju da razviju bolest približno 10 godina ranije od žena sa nenaslednim rakom jajnika.”
Na koje simptome treba obratiti pažnju
Na rak jajnika može se posumnjati tokom rutinskog lekarskog pregleda, kada se kliničkim pregledom ustanovi postojanje tumorske mase u maloj karlici ili na osnovu određenih simptoma.
– Glavni simptomi (tegobe) zbog raka jajnika povezani su sa postojanjem tumorske mase u stomaku i uključuju:
* nelagodnost u karlici ili trbuhu, pritisak ili bol;
* osećaj punog stomaka ili oticanje trbuha;
* tegobe tokom jela: brzu sitost, dispepsiju* (tegobe u želucu);
* promene u pražnjenju creva, npr. zatvor;
* promene u mokrenju, npr. učestalo mokrenje;
* bol tokom seksualnog odnosa.
Kod uznapredovale bolesti, navedeni simptomi mogu biti izraženiji i mogu uključivati i:
* mučninu i gubitak apetita (anoreksija);
* nadutost trbuha usled sakupljanja tečnosti u trbušnoj duplji (ascit*, tečnost koju stvara bolešću zahvaćena trbušna maramica);
* prepreku u crevima usled tumorske mase u trbuhu;
* kratak dah usled nakupljanja tečnosti oko pluća (pleuralni izliv, tečnost koju stvara bolešću zahvaćena plućna maramica).
Ipak, ovi simptomi nisu specifični samo za rak jajnika i mogu takođe da se jave u brojim malignim i nemalignim stanjima – upozorava naša sagovornica.
Dijagnostika raka jajnika
Dr Marijana Milović-Kovačević kaže da je prvo potrebno obaviti opšti klinički pregled. Kod uznapredovalih stadijuma bolesti lekar će tražiti znake i simptome postojanja ascita, opstrukcije creva (prepreka u crevima koja sprečava normalno kretanje crevnog sadržaja), pleuralne efuzije (izliva) i uvećanih limfnih čvorova izmenjenih usled prisustva metastaza.
“Sledeći je ginekološki pregled (klinički pregled karlice) kao deo opšteg ginekološkog pregleda – lekar će učiniti i bimanuelni pregled karlice (pregled karlice sa obe ruke, ginekološki pregled) da bi ustanovio postojanje tumorske promene, kao i njenu veličinu i njeno moguće širenje na okolna tkiva. Tokom pregleda lekar će palpirati (prepipati) jajnike istovremeno preko stomaka i kroz vaginu.
Nakon kliničke procene, merenje serumskog tumorskog markera CA 125 rutinski se koristi za pomoć prilikom postavljanja dijagnoze. Međutim, CA 125 je povišena samo u oko 50 odsto pacijentkinja u ranom prvom stadijumu bolesti, dok je u uznapredovaloj fazi bolesti, povišen kod oko 85 procenata pacijenata. Navedeni marker nije specifičan isključivo za rak jajnika, jer se povišeni nivoi CA 125 mogu naći kod pojedinih neginekoloških malignih bolesti (npr. dojke, pluća, debelog creva i raka pankreasa) ili nekih benignih bolesti (npr. endometrioza, pelvična inflamatorna bolest i ciste jajnika)”, objašnjava dr Milović-Kovačević.
Ginekološko-onkološki konzilijum
Doktorka kaže da je ultrasonografija abdomena i male karlice prva dijagnostička metoda koja se preporučuje ukoliko postoji sumnja na rak jajnika.
“Transvaginalni ultrazvuk je poboljšao vizualizaciju strukture jajnika, čime se poboljšava diferencijacija malignih naspram benignih stanja. Izračunava se sledstveno tzv. indeks „rizika od maligniteta“ na osnovu kliničkih faktora, ultrazvuka i vrednosti CA 125, a koji se koristi radi diferenciranja pacijentkinja koje je potrebno uputiti na pregled specijalističkog ginekološko-onkološkog konzilijuma. Kompjuterska tomografija (CT) grudnog koša, abdomena i male karlice, koristi se za određivanje stepena raširenosti bolesti”, objašnjava dr Marijana Milović-Kovačević.
Mogućnosti lečenja raka jajnika
Osnovni vid lečenja karcinoma jajnika je operativno lečenje, koje podrazumeva peritonealno ispiranje, bilateralnu salpingo-ooforektomiju, histerektomiju, višestruke peritonealne biopsije, minimalno infrakoličnu omentektomiju, apendektomiju u slučaju mucinozne histologije i uklanjanje limfnih žlezda.
“Ukoliko se karcinom jajnika javi kod mladih pacijentkinja, preduzima se fertility sparing operacija (operacija koja prevenira fertilitet), ali isključivo ukoliko se radi o karcinomu jajnika u ranoj fazi bolesti, povoljnih bioloških osobina, ali tek nakon temeljnog informisanja pacijentkinja o potencijalnim rizicima.
Nakon hirurgije sledi deo lečenja koji podrazumeva primenu postoperativne hemioterapije, čiji je zadatak da redukuje rizik od ponovne pojave bolesti ili ukoliko je nakon operativnog lečenja zaostala rezidualna bolest, da dovede do smanjenja opsežnosti bolesti i do odlaganja dalje progresije bolesti. Daljim napredovanjem nauke ustanovljeno je da dodatna primena biološke terapije, bevacizumaba, koji predstavlja ciljano molekularno antitelo koja deluje na proces angiogeneze, u prvoj linije terapije utiče značajno na poboljšanje ishoda pacijentkinja sa ovarijalnim karcinomom”, kaže sagovornica eKlinike dr Milović-Kovačević.
Prognoza nakon operacije raka jajnika
“Uprkos optimalnoj operaciji i primeni hemioterapije i biološke terapije, veliki procenat pacijentkinja, 60-70 odsto, imaće ponovnu pojavu bolesti unutar prve tri godine”, kaže naša sagovornica i dodaje:
“Petogodišnje preživljavanje pacijentkinja sa uznapredovalim karcinomom jajnika trećeg stadijuma je 20 odsto, a četvrtog stadijuma je 5 procenata. U poslednjoj dekadi vidimo impresivne promene u lečenju raka jajnika, koje se odnose na bolje razumevanje biologije ovarijalnog karcinoma, posebno prepoznavanje važnosti BRCA mutacija i to ne isključivo kao markera koji objašnjava karcinogenezu i prognozu ovarijalnog karcinoma, već i kao ciljane mete, koju možemo koristiti da targetiramo tumore izuzetno efikasnom terapijom iz grupe PARP inhibitora.”
Rak jajnika i roditeljstvo
Na pitanje da li i koje pacijentkinje nakon operacije raka jajnika mogu ostati u drugom stanju, dr Marijana Milović-Kovačević nam je odgovorila:
“Kod pacijentkinja kod kojih je karcinom jajnika ustanovljen u ranom, prvom stadijumu i ukoliko navedeni tumor ima povoljne biološke i histološke osobine, a nakon hirurgije koja podrazumeva odstranjivanje jednog jajnika i hiruršku proveru odsustva udaljenog širenja tumora, potencijalno je moguće ostvariti potomstvo nakon završene operacije i oporavka pacijentkinje, ali uz prethodno informisanje pacijentkinje o mogućim rizicima” kaže dr Marijana Milović-Kovačević.
