Kroz istoriju vojni savezi su stvarani kako bi se borili protiv određenih prijetnji. Kada bi se glavna misija završila, oni bi prestajali da postoje.
Da li će ova sudbina zadesiti i NATO koji je, kada je osnivan, imao za cilj da drži Sovjetski Savez van Evrope, Amerikance unutra, a Nijemce pod kontrolom? Mnogi smatraju, odnosno ukazuju da je on odavno nadživio svoju svrhu i trebalo je da bude raspušten još prije nekoliko decenija, a nakon završetka hladnog rata.
Jedan od onih koji smatraju da je NATO relikt prošlosti, čije je dalje postojanje više nego besmisleno, je i istaknuti američki ekonomista i profesor Univerziteta Kolumbija Džefri Saks, koji smatra da je ovaj vojni savez trebalo da bude raspušten još 1990. godine, kada je tadašnji sovjetski predsjednik Mihail Gorbačov odlučio da stavi katanac na Varšavski pakt – vojni savez predvođen Sovjetskim Savezom koji je grupisao države Istočnog bloka od 1955. godine. Saks nije jedini koji tako misli. Sličan stav ima i bivši savjetnik Pentagona, penzionisani pukovnik američke vojske Daglas Mekgregor. On je u nekoliko navrata poručio da više nema potrebe za NATO-om te da je on već mrtav, ali mu to niko još nije saopštio.
PUŠTANjE BALONA
Tema mogućeg raspada Sjevernoatlantskog saveza sve češće se pojavljuje u štampi, pogotovo nakon dolaska na vlast Donalda Trampa, koji smatra da je on još jedna beskorisna međunarodna organizacija koja parazitira na novcu američkih poreskih obveznika i odvlači resurse Vašingtona od sukoba sa Pekingom.
Ova priča je dobila na težini kada je Tramp zaprijetio da bi čak mogao povući američke vojne snage iz Evrope, prepuštajući je samu sebi. Pitanje opstanka NATO-a, bar u ovakvom obliku, sporno je i s obzirom na sve primjetniji geopolitički raskol na nekada monolitnom Zapadu, koji nastavlja da se produbljuje i širi, ali i nakon obnavljanja dijela porušenih diplomatskih i političkih mostova između Vašingtona i Moskve.
Portal “Euraktiv” je nedavno čak objavio da su evropske članice NATO-a počele da se pripremaju za moguće smanjenje broja američkih vojnika na kontinentu. Kako portal napominje, evropski NATO krugovi su uvjereni da će predsjednik SAD Donald Tramp smanjiti broj snaga raspoređenih u Evropi, koji trenutno iznosi oko 80.000 ljudi, i preusmjeriti ih na Aziju i Bliski istok.
Sve češće se može čuti i da bi SAD mogle da napuste mjesto komandanta NATO-a u Evropi. Potrebno je napomenuti da su glasinu o ovim planovima prvi objavili američki mediji pozivajući se na izvore u Pentagonu, i to je odmah podstaklo nove spekulacije o deamerikanizaciji NATO-a.
Čini se očiglednim da će NATO u svom sadašnjem formatu trajati bez SAD tačno onoliko koliko je potrebno da se potpiše protokol o njegovom raspadu, kao što je bio slučaj sa Varšavskim paktom tokom raspada SSSR-a. Ova analogija se ovdje jednostavno nameće, jer zemlje Istočnog bloka nisu imale motivaciju da ostanu u Varšavskom paktu nakon što je kontrola Moskve nestala.
VOJNI SAVEZI
Da li je ovako nešto moguće i šta nakon toga? Jedna od opcija bi možda mogla biti stvaranje nekakvog evropskog vojnog bloka koji bi koristio postojeće NATO resurse i infrastrukturu.
Ovo je možda i najrealnija opcija u ovom scenariju s obzirom na sva geopolitička dešavanja u svijetu, ali i američku strategiju, doktrinu, da svoj fokus bace na prostore Indo-Pacifika, gdje su čak formirali pandan NATO-u kojeg, pored SAD, čine još Velika Britanija, Australija i Japan.
Evropljani su stoga počeli aktivno da vježbaju razvoj raznih formula za oživljavanje saveza bez Amerike.
Kako je objavio “Fajnenšel tajms”, glavne evropske članice NATO-a Britanija, Francuska i Njemačka razgovaraju o tome kako da preuzmu glavne funkcije upravljanja blokom i odbrane kontinenta u narednih pet do deset godina.
Postoji mišljenje da sve ovo predstavlja uvod u kliničku smrt NATO-a kakvog danas poznajemo, te da je na sceni pokušaj stvaranja nečega što bi se moglo nazvati organizacijom evropskog ugovora pošto evropske zemlje preuzimaju veću ulogu u odbrani.
Da sve možda ide u tom pravcu, ilustruje i to što su Poljska i Francuska već potpisale sporazum o proširenju strateške saradnje u oblasti odbrane i bezbjednosti. Varšava i Pariz su se dogovorili o međusobnim garancijama bezbjednosti. I to je ključna tačka sporazuma: ako jedna od zemalja bude napadnuta, druga mora da joj pritekne u pomoć.
Druga među najvažnijim tačkama je klauzula o zajedničkom nuklearnom odvraćanju. Francusko-poljski sporazum nije izolovan primjer povećanja saradnje dviju evropskih država. Ranije je Pariz potpisao sporazum o proširenju odbrambene saradnje sa Norveškom.
LONDON I BERLIN
Radi se i na pripremi poljsko-britanskog sporazuma. Francusko-poljski i britansko-poljski sporazumi izgledaju kao braća blizanci. Jedina razlika je u specifičnostima pomoći koju Pariz i London mogu da pruže Poljacima. Francuzi imaju taktičko nuklearno oružje i pripremaju sredstva za njegovu isporuku, a Britanci su jaki u obavještajnim podacima i razumiju ponešto o pomorskom ratovanju.
Kada su u pitanju Francuska i Njemačka, odbrambena saradnja i garancije bilateralne pomoći su navedene u Jelisejskom ugovoru iz 1963. godine koji je obnovljen i ažuriran 2019. godine potpisivanjem Ahenskog ugovora.
Trampovi potezi i najave nekih novih, gurnuli su u isti krevet London i Berlin. Britanija i Njemačka potpisale su odbrambeni sporazum sličan francusko-njemačkom.
Pored toga, i sama Evropska unija je zaključila niz bilateralnih odbrambenih sporazuma sa malim zemljama članicama organizacije, a oni podrazumijevaju aktivnije učešće ovih država u odbrambenim aktivnostima. Drugim riječima, Brisel je odlučio da razne Albanije i Sjeverne Makedonije ne bi trebalo da izbjegavaju veliki rat sa Rusima ako do toga dođe.
Stručnjaci za bezbjednost, međutim, dovode u pitanje sposobnost Evrope da sprovodi bilo kakvu nezavisnu odbrambenu politiku. Ističu da Evropi nedostaje niz bitnih vještina i resursa: od transportnih aviona do satelitskog nadzora.
Štaviše, mnoge evropske zemlje su vezane rukama i nogama za SAD, jer koriste napredne američke sisteme naoružanja. Kako ukazuju, čak i ako bi Evropljani odlučili da idu do kraja, pod takvim uslovima bi im trebalo više od decenije da izgrade nezavisnu odbrambenu mašineriju.
SVE SE VRTI OKO NOVCA
Doduše, postoji i jedan broj onih koji na sve ovo gledaju iz sasvim drugog ugla i smatraju da je sve ovo dio jedne pokeraške igre Trampa, odnosno taktike koja se ogleda kroz zastrašivanje saveznika kako bi ih primorao na ustupke. Ustupak znači zahtjev Vašingtona da Evropa počne da snosi odgovornost za sopstvenu odbranu – prvi put u posljednjih 76 godina.
Ukazuju i da ono što je dobrim dijelom odredilo bar blisku budućnost NATO-a jeste pokeraška Trampova igra, koja je dovela do toga da evropske zemlje članice NATO-a pristanu da povećaju svoja izdvajanja za odbranu na čak pet odsto BDP-a.
U takvoj situaciji neizvjesno je da li će nova američka administracija i dalje nastaviti sa sporadičnim puštanjem balona o ukidanju NATO-a, jer je mnogo novca u igri, a koji bi trebalo da zadovolji zahuktali vojno-industrijski kompleks i njihove apetite.
Generalni sekretar NATO-a Mark Rute je jednom prilikom poručio da bi bilo sjajno imati neku vrstu evropskog NATO-a, ali da bi onda izdvajanja za odbranu trebalo da se povećaju možda i na 10 odsto BDP-a. Dodao je da, ako Evropa želi da izgradi sopstveni NATO bez SAD, moraće da stvori sopstveni nuklearni potencijal, a to će trajati od 15 do 20 godina.
Naglasio je i da je iluzija da se može izgraditi evropski NATO u narednih 10 ili 15 godina. U stvarnosti, po njegovom mišljenju, Evropa će morati da poveća svoje izdatke za odbranu, što je na kraju i učinjeno.
Takođe, potpuni raskid sa Evropom za SAD bi najvjerovatnije bio preskup kao i za predsjednika Trampa, koji pedantno broji svaki dolar. Previše je uloženo u proteklih skoro 76 godina. Stoga pojedini analitičari sumnjaju da su SAD spremne da jednostavno poklone Evropljanima ogromnu, opsežnu infrastrukturu bloka u Evropi, čija je vojna komponenta skoro 100 odsto u vlasništvu Pentagona, uključujući vazduhoplovne baze i skladišta taktičkog nuklearnog oružja.
Prema njihovom mišljenju, realniji scenario je onaj u kojem Amerika prenosi vojnu saradnju sa evropskim saveznicima iz formata interakcije unutar bloka na bilateralne sporazume.
Istorijat
U svojoj istoriji NATO je doživio čak 10 proširenja. Danas ga čine 23 države i ne radi se samo o čisto vojnom bloku, već i vojno-političkom. Tokom istorije NATO-a njegove članice su prekidale učešće samo u vojnoj strukturi: Francuska 1966 – 2009. i Grčka 1974 – 1980. zbog tenzija sa drugom članicom alijanse – Turskom. Niko do sada nije potpuno odbio da učestvuje u Alijansi, jer je pokroviteljstvo SAD uvijek bilo previše vrijedno za evropske demokratije.
Foto: ilustracija
Izvor: Glas Srpske
