Danas je Vidovdan, jedan od ključnih nacionalnih praznika Srba, dan kada se sjećaju Svetog mučenika kneza Lazara, onih koji su se zajedno sa njim borili na Kosovu 1389. protiv Turaka, kao i svih drugih koji su pali u borbi za otadžbinu.
Zbog bezbednosne situacije, Eparhija raško-prizrenska odlučila je da vidovdanski parastos, umesto na Gazimestanu, ove godine bude služen u manastiru Gračanica. Državna ceremonija polaganja venaca i odavanja državnih i vojnih počasti kod Spomenika kosovskim junacima u Kruševcu.
Danas je Vidovdan – državni, verski i istorijski praznik. Slavi se u znak sećanja na Kosovski boj 1389. godine, kada se srpska vojska suprostavila turskom prodiranju na Balkan.
Tokom Boja na Kosovu Knez Lazar je ubijen, od turske ruke, pošto je zarobljen. Prethodno, turskog sultana Murata ubio je srpski ratnik Miloš Obilić.
Imajući u vidu opšte okolnosti u kojima se Srbija našla te 1389, opredjeljenje za borbu koju je predvodio knez Lazar, bilo je, racionalno gledano, svjesna žrtva.
Odnos snaga bio je takav da je otpor Turcima mogao djelovati uzaludnim, no vjerski i moralni motiv odredio je da se turskim napadačima ima pružiti otpor bez obzira na posljedice.
Ta bitka postala je odrednica srpske istorije, jedna od ključnih, prije svega zbog nesumnjive činjenice da je opredjeljenje za borbu za Srbe tada bilo svjesna žrtva.
Posle Boja na Marici, septembra 1371, Bitka na Kosovu 1389, bila je najkrupniji pokušaj otpora turskoj navali uopšte. Pretpostavlja se da se na polju Kosovu tada borilo 15 do 20 hiljada ratnika na srpskoj strani, protiv oko 30.000 turskih vojnika. Postojeći, sada poznati izvori ne dozvoljavaju preciziranje, ono međutim što je nesumnjivo jeste da su žrtve na obe strane bile strahovite, a o žestini sukoba svedoči i jedinstven slučaj da su oba vladara poginula.
Smrt sultana Murata tada jedini je takav slučaj u cjelokupnoj turskoj istoriji.
Mučenička žrtva Svetog kneza Lazara, i njegovih saboraca, dobila je postupno legendaran značaj za Srbe. Postala je dio nacionalnog predanja, vječita podsjetnica na neophodnost otpora i borbe.
Sve potonje oslobodilačke borbe Srba uvek su bile i u znaku Kosova.
Vodeća odrednica oslobodilačke borbe Srba tokom čitavog 19. vijeka bila je poziv na oslobođenje Kosova. Odlučna pobjeda Srba u Boju na Kumanovu 1912. i potom kod Velesa, dovela je do konačnog oslobođenja Kosova, kao rezultat Prvog balkanskog rata.
Vidovdan se takođe ispostavio kao važan datum u više navrata tokom istorije Srba. Na Vidovdan 1914, Gavrilo Princip, nacionalni revolucionar i sljedbenik Mlade Bosne, izvršio je atentat na Franca Ferdinanda, prestolonasljednika Austrougarske monarhije.
Taj događaj poslužiće vlastima u Beču kao izgovor za ultimatum i potom napad na Srbiju, čime je započeo Prvi svjetski rat. Kraljevina Srbija je iz tog rata, po cijenu stravičnih žrtava, izašla kao pobjednica.
Plod srpske pobjede bilo je stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, odnosno od 1929, Jugoslavije.
Na Vidovdan 1919, potpisan je Versajski mirovni sporazum, a 1921, Konstituanta odnosno Ustavotvorna Skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca izglasala je upravo na Vidovdan prvi Ustav zajedničke države otuda nazvan Vidovdanski.
Na Vidovdan 1881. potpisan je sporazum između Srbije i Austrougarske, poznat kao Tajna konvencija.
Knez, potonji kralj Milan Obrenović preusmjerio je tada spoljnopolitičku orjentaciju Srbije prema Beču, razočaran ponašanjem Rusije. Na Berlinskom kongresu ubrzo potom velike sile izašle su u susret interesima Srba. Ne samo da joj je priznata potpuna nezavisnost, nego je Srbija dobila i teritorijalno proširenje prema jugoistoku. Sastavni dio Srbije tada postaju Niš, Pirot, Leskovac, Vranje, Toplica. Sporazum iz 1881, ispostaviće se kao blagotvoran za ekonomski uspon Srbije tokom narednih decenija.
Godine 1948, u Bukureštu je objelodanjena Rezolucija Informbiroa o stanju u KPJ, upravo na Vidovdan. Rezolucijom su pozivane takozvane zdrave snage da zbace vrh KPJ.
Godine 2001, na Vidovdan, Tribunalu za bivšu Jugoslaviju u Hagu, izručen je Slobodan Milošević, prethodno predsjednik Srbije i SRJ. Ako je vjerovati tadašnjim vlastima Srbije niko od njih u tom trenutku nije se sjetio da se izručenje događa baš na Vidovdan.
U savremenoj Srbiji Vidovdan je zvanični državni praznik, u znak sećanja i poštovanja prema svima koji su se tokom istorije borili za otadžbinu.
Državna ceremonija kod Spomenika kosovskim junacima u Kruševcu
Izaslanik predsednika Republike Srbije, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Nikola Selaković predvodiće državnu ceremoniju polaganja venaca i odavanja državnih i vojnih počasti povodom obeležavanja 634. godišnjice od Boja na Kosovu u devet časova, kod Spomenika kosovskim junacima u Kruševcu.
Selaković će prethodno, u osam časova, položiti venac i odati počast knezu Lazaru u manastiru Ravanica, u Ćupriji, saopštilo je Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja.
Organizator komemorativne svečanosti je Odbor Vlade Republike Srbije za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije u saradnji sa Gradom Kruševcom.
Među Srbima praznik ima poseban etički i moralni karakter, a reči kneza Lazara pred Kosovski boj prenose se generacijama.
Vidovdan se proslavlja dostojanstveno, mirno, bez veselja. U svim pravoslavnim hramovima služi se parastos našim vojnicima palim na bojnom polju, i svim do danas postradalim mučenicima koji su na razne načine život dali za pravoslavnu veru.
Prema narodnom verovanju, važno je šta će se na ovaj dan videti, jer će se kasnije baš u tome imati uspeha.
Ponegde, izlazi se do podneva na groblja i donosi hrana, riba obavezno.
Vidovdanska trpeza ove godine je posna, jer pada u vreme Petrovskog posta.
Tradicionalno, podelom đačkih knjižica, na Vidovdan i zvanično se završava školska godina.
Proslavlja se i kao dan grada Kruševca. Baš tu nalazi se crkva – Lazarica, u kojoj se pričestila srpska vojska pred odlazak u Boj na Kosovu.
Deo vojske se, kažu pričestio i u crkvi brvnari u Prolomu, u čijem dvorištu raste šest šljiva uvijenih stabala.
Prema jednoj od legendi, šljive se uvijaju od žalosti za knezom Lazarom i njegovim vojnicima koji su pošli u smrt, prolazeći pored stabala.
Običaji za Vidovdan
Veliki deo običaja je vezan za samo ime starog slovenskog božanstva i čulo vida.
Sutra kada ustanete prilikom umivanja izgovorite reči „Oj, Vidove, Vidovdan, što ja očima video, to ja rukama stvorio“, kao što su radili naši stari da bi imali sreće u radu. Takođe se veruje da je sve što vidite na današnji dan veoma važno i da ćete upravo u stvarima koje vam upadnu u oči imati uspeha.
Ima sredina, u severozapadnoj Srbiji i Vojvodini, gde se iznosi sve tkanje što žene i devojke rade kako bi se videlo koliko su vredne i pokazalo da je određeno domaćinstvo imućno.
U nekim sredinama, poput Mačve, na taj dan su velike zadušnice. Izlazi se do podneva na groblje i donosi hrana, a riba obavezno, kao vrsta žrtve svetom Vidu.
U Šumadiji se veruje da bi trebalo izneti stvari iz kuće da se provetre i napune dobrom energijom, ako vremenski uslovi to dozvoljavaju. Navodno treba izneti i novac, provetriti ga i izbrojiti, kako bi i ostatak godine bio unosan.
„Sveti Vide i vidova travo…“
Zbog svevideće moći starog slovenskog božanstva, Vidovdan važi i za dan proricanja i gatanja. Ovom danu se posebno raduju devojke, jer se dosta običaja vezuje za brzu i srećnu udaju.
Prema starom narodnom verovanju karakterističnom za Vlasenicu, devojke treba da sipaju vode u lonac, da uzmu malo soli, hleba, detelinu sa četiri lista i komad tkanine koja se prebaci preko lonca, pa pred spavanje izgovore reči koje će dovesti voljenog do njih:
„Sveti Vide i vidova travo, otvorite mi oči da vidim svoga suđenoga. Ako je daleko, evo mu detelina od četiri krila da meni doleti, ako je gladan, evo mu hleba i soli da se najede, ako je žedan, evo mu vode neka se napije, a ako ne može preko vode preći, evo mu ćuprije da preko nje pređe.“
Narod takođe veruje da se danas treba ubrati biljku koja je poznata kao vidac, vidić, vidovka ili vidovčica. Negde se to radi ujutru, a negde uveče, a tu biljku devojke i momci stavljaju pod jastuk, jer se veruje da će sanjati onog kome su suđeni.
Navodno devojke mogu i da prizovu svog budućeg muža ako na današnji dan uberu vidovčicu, jarkocrvenog malenog cveta i modru vidu, sličnog cveta, i stave ih pod jastuk pred spavanje. Tada kažu „Sveti Vide neviđeni, dođi dragi suđeni, dođi noćas u moj san, dođi na moj prvi sastanak“ i u narednih nekoliko dana će upoznati budućeg muža.
Ne radi se, a ne valja ni da se peva i igra
Stari savetuju da na Vidovdan treba obavezno da pojedete i neku zrelu voćku.
Na Vidovdan se ne radi, a ne valja se ni igrati i pevati, u znak poštovanja prema mrtvima. Često su stariji na Vidovdan oživljavali sećanja na kneza Lazara i junake poginule na Kosovu.
Verovalo se i da reke u ponoć postanu crvene u znak sećanja na mnoge srpske borce koji su pali u borbi za otadžbinu. Zbog toga ispoštujte bar jedan običaj na današnji dan – zapalite sveću za sve njih.
