Tokom rutinskog leta iznad Grenlanda, naučnik NASA-e slučajno je otkrio nešto što je decenijama bilo skriveno ispod 30 metara leda — tajnu vojnu bazu iz Hladnog rata.
Kamp Century, izgrađen 1959. godine, zamišljen je kao futuristički “grad pod ledom”, ali i kao potencijalno skladište nuklearnih projektila.
Sada, više od pola vijeka kasnije, otkrivena je i njegova mračna strana – hiljade litara radioaktivnog otpada koji bi globalno zagrijavanje moglo uskoro osloboditi na površinu.
“U početku nismo imali pojma šta gledamo”
U aprilu 2024. godine, tokom leta iznad ledenog pokrivača Grenlanda, naučnik NASA-e Čed Grin otkrio je na radarskim snimcima nešto što niko nije očekivao – tajnu vojnu bazu iz vremena Hladnog rata.
Nakon detaljne analize potvrđeno je da se radi o Kampu Century, vojnom objektu starom 65 godina, zakopanom 30 metara ispod ledenog sloja.
“Tražili smo podlogu leda, a iznenada se pojavila struktura Kamp Century”, izjavio je Aleks Gardner iz NASA-inog Laboratorija za mlazni pogon (JPL), koji je učestvovao u projektu.
NASA je za istraživanje koristila tehnologiju UAVSAR (Uninhabited Aerial Vehicle Synthetic Aperture Radar), sličnu LiDAR-u, ali koja umjesto laserskog svjetla koristi radio-talase kako bi otkrila skrivene objekte ispod površine.
Grad pod ledom: Ambiciozni vojni projekat SAD-a
Kamp Century izgrađen je u tajnosti između juna 1959. i oktobra 1960. godine od strane Inženjerskog korpusa američke vojske, na osnovu odbrambenog sporazuma između SAD-a i Danske potpisanog 1951. godine. Taj je sporazum Amerikancima omogućio gradnju vojnih baza na teritoriji Grenlanda.
Projekat je bio logistički i tehnički izazov bez presedana. Izgradnja je izvedena u ekstremnim uslovima, pri temperaturama do –56 °C i vjetrovima jačine 200 km/h. Materijal težak više od 6.000 tona prevožen je ogromnim saonicama koje su se kretale brzinom od svega 3 km/h, putujući do baze čak 70 sati iz američke baze Tule.
Inženjeri su prvo iskopali rovove u ledu, uključujući glavni tunel nazvan “Glavna ulica” dug 300 metara, u koji su postavljene drvene i čelične konstrukcije. Ukupno je izgrađeno 21 podzemni tunel ukupne dužine gotovo 3 kilometra.
Nuklearni reaktor i “Projekat Ledeni crv”
Najveći tehnološki poduhvat bio je nuklearni reaktor PM-2A, jedan od prvih srednje snage, koji je morao funkcionisati u ekstremnim arktičkim uslovima kako bi napajao cijelu bazu.
Iako su naučnici u bazi provodili stvarna istraživanja – među prvima su proučavali jezgra leda i otkrili da je Grenland nekada bio prekriven bujnom vegetacijom i životinjskim svijetom – naučna misija bila je samo paravan.
Ispod površine, Kamp Century skrivao je pravi cilj: tajni vojni plan poznat kao “Projekat Ledeni crv” (Project Iceworm). Cilj projekta bio je pretvoriti grenlandski ledeni pokrivač u gigantsko podzemno skladište balističkih nuklearnih projektila.
Plan je predviđao mrežu od čak 135.000 km² tunela, u kojima bi se nalazilo 600 raketa i 60 lansirnih centara, a grad pod ledom trebalo je stalno da naseljava 11.000 američkih vojnika.
Projekat koji nikada nije ostvaren
Zbog tehničkih i logističkih prepreka, projekat nikada nije realizovan. Ledeni tuneli nisu mogli da izdrže pritisak i pomjeranje ledenog sloja, a troškovi održavanja bili su astronomski.
Baza Kamp Century zatvorena je 1967. godine, a njeno pravo značenje i tajni plan otkriveni su tek 1997. godine, kada je Danski institut za međunarodne poslove objavio dokumenta o projektu.
Danas su ostaci baze zatrpani još debljim slojem leda i snijega, a naziv “grad pod ledom” dobio je gotovo simbolično značenje – podsjetnik na doba Hladnog rata i američke tajne ambicije.
Nuklearni otpad pod ledom: Tempirana bomba budućnosti
Tokom 33 mjeseca rada, nuklearni reaktor u Kampu Century proizveo je više od 180.000 litara radioaktivnog otpada. Kada je baza napuštena, reaktor je uklonjen – ali otpad nije.
Sav taj materijal i danas leži zakopan ispod grenlandskog leda, koji se, usljed globalnog zagrijavanja, ubrzano topi. Naučnici upozoravaju da bi se do 2090. godine led mogao povući dovoljno da otkrije opasni otpad, prenosi Popular Mechanics.
“Tada su mislili da to nikada neće biti izloženo”, rekao je Vilijam Kolgan, klimatolog i glaciolog sa Univerziteta Jork u Torontu, koji je 2016. godine vodio naučnu studiju o bazi.
“U šezdesetim godinama pojam globalnog zagrijavanja nije ni postojao. Ali klima se mijenja, i sada je pravo pitanje – hoće li ono što je zakopano dolje, tamo i ostati”.
Zaboravljena prijetnja koja ponovo izlazi na površinu
Otkriće NASA-e vraća u fokus pitanje posljedica Hladnog rata i uticaja klimatskih promjena na odavno zaboravljene projekte. Ono što je prije više od pola vijeka bilo simbol tehnološkog napretka i geopolitičke moći, danas bi se moglo pretvoriti u ekološku katastrofu globalnih razmjera.
Ako se led Grenlanda nastavi topiti dosadašnjim tempom, tajna baza ispod površine mogla bi postati ozbiljna prijetnja ne samo Arktiku, nego i cijelom planeti.
Nezavisne.com
