Verujući narod Eparhije banjalučke sa velikom radošću očekuje prvu svetu arhijerejsku liturgiju u banjalučkom srpsko-ruskom hramu Preobraženja Gospodnjeg koja će biti održana u nedelju na dan Rođenja presvete Bogorodice (Mala Gospojina). U “Glasu” smo ranije pisali (14.9.2018) o osvećenju temelja ovog hrama, koji se gradi u čast Svetog Nikolaja Romanova kao znak zahvalnosti za sve što je, kao poslednji ruski car, učinio za srpski narod pre i tokom Prvog svetskog rata.
Projekat banjalučkog srpsko-ruskog hrama je uradio Moskovski arhitektonski institut (MARHI). Radi se o prototipu nekadašnjeg Hrama čuda arhangela Mihaila koji se nalazio u moskovskom Kremlju – srcu Ruske imperije. U toku svoje viševekovne istorije Hram čuda arhangela Mihaila (sagrađen 1358) je nekoliko puta menjao svoj izgled, zbog dotrajalosti, elementarnih nepogoda (požara) i ratnih razaranja, da bi ga boljševici pre jednog veka (1929) razrušili. Za osnovu banjalučkog hrama je uzet izgled koji je imao krajem XVII veka. Projekat koji je urađen u Moskvi prihvaćen je kao idejni na bazi koga su naši stručnjaci, uz neophodne minimalne korekcije, uradili glavni i izvođački projekat. One su se odnosile, pre svega, na činjenicu da se hram gradi na izuzetno trusnom području, te je trebalo da se ispoštuju svi propisi gradnje u takvim uslovima. Osim toga, prihvaćene su sugestije njegovog visokopreosveštenstva arhiepiskopa i mitropolita banjalučkog gospodina Jefrema da hram, koji će se graditi u tipičnom ruskom stilu, ima i elemente srpske arhitekture. U jednom od razgovora u Moskvi glavni arhitekta hrama, profesor Aleksej Mihailovič Kapustin, saopštio mi je da su sugestije njegovog visokopreosveštenstva gospodina Jefrema doprinele poboljšanju njihovog prvobitnog projekta.
TRI OLTARA
Banjalučki srpsko-ruski hram nalazi se na trgu (kružnog oblika, površine 6.500 m²) u naselju Aleja centar i pravougaone je osnove, dimenzija 24,56×19,58 metara. Radi se o troprestonom (trobrodnom) hramu što znači da u njemu postoje tri oltara (sa svetim prestolima – časnim trpezama) i tri broda (lađe) u naosu. Centralni oltar posvećen je Preobraženju Gospodnjem, a bočni: jedan Svetom Simeonu Mirotočivom i Svetom Savi, a drugi Svetom Nikolaju Romanovu i njegovoj porodici i oni simbolizuje viševekovnu bliskost dva bratska naroda i dve sestrinske crkve.
Iznad glavnog ulaza u hram na visini od pet metara urađen je galerijski prostor za hor, površine preko 100 m². Ulaz u hram, preko natkrivenih ulaznih stepeništa, predviđen je sa tri strane (tri portala: zapadne, severne i južne strane), u vezni deo sa zapadne strane (dva ulaza), te zvonik jedan ulaz sa zapadne strane.
Svojim specifičnim spoljnim izgledom pravoslavni hramovi, pored osnovne namene, predstavljaju i arhitektonski ukras mesta na kojima su izgrađeni. Kupole i zvonik sa krstovima su najprepoznatljiviji elementi hrama po kojima se oni izdvajaju od drugih građevina. Pored toga oni odražavaju bogatu istoriju i kulturu, te doprinose estetskom izgledu i simboličkom značenju u skladu sa pravoslavnom tradicijom. Na banjalučkom srpsko-ruskom hramu kupole sa krstovima i zvonik urađeni su u tipično ruskom stilu.
Sama kupola predstavlja nebeski svod i simbolizuje večnost i Božije prisustvo. Banjalučki srpsko-ruski hram ima pet kupola karakterističnog oblika – ruskih lukavica. Kupole u obliku lukavice podsećaju na plamen sveće i simbolizuju molitvu i težnju ka nebu. Pet kupola simbolizuju Isusa Hrista (centralna kupola) i četiri jevanđelista (Mateja, Marka, Luku i Jovana). Kupole na banjalučkom srpsko-ruskom hramu su zlatne što im daje prepoznatljiv, blistav i luksuzan izgled. Zlatna boja ima simboliku nebeske slave, večnost, carstvenosti.
Hramovi sa zlatnim kupolama posvećeni su Hristu i velikim praznicima. Plava boja simboliše čistotu i neporočnost, pa se kupole sa ovom bojom (često i zlatnim zvezdama) nalaze na hramovima posvećeni Bogorodici. Srebrena (siva) boja simboliše svetost i hramovi sa ovim kupolama posvećeni su Presvetoj trojici ili svetiteljima.
Banjalučki hram krase i karakteristični ruski – šatorski zvonik, koji ima visok i šiljast krov, oblika kupe i podseća na šator. Svojom visinom i oblikom zvonici simbolizuju vezu između zemlje i neba, predstavljajući težnju vernika ka uzvišenom i božanskom. Grade se uz zapadni deo crkve, bilo pričvršćeni uz glavnu građevinu ili kao odvojena struktura, što je slučaj sa banjalučkim srpsko-ruskom hramom koji je veznim delom (suvenirnicom) povezan sa zapadnim delom hrama. Na zvoniku su četiri časovnika, a u njemu je pet zvona različite težine (od 325 do 2.640 kg), a darodavci (priložnici) po jednog zvona je pet pojedinaca (sa porodicom) iz Republike Srpske.
Kupole i zvonik ukrašeni krstovima doprinose stvaranju svetog prostora i ima dubok simbolički značaj. Na banjalučkom srpsko-ruskom hramu postavljeni su karakteristični ruski pravoslavni osmokraki krstovi. Ovaj krst sastoji se od vertikalne linije sa dve horizontalne prečke na vrhu (gornja kraća od donje) i jednom kosom prečkom na dnu. Sve prečke su vertikalnom linijom podeljene na dva dela tako da na krstu imamo osam krakova.
POVEZIVANjE
Krst, osim estetske funkcije, ima prevashodno simboličku ulogu. Predstavljajući Hristovo raspeće i vaskrsenje krst simbolizuje Hristovu pobedu nad smrću i opredeljenje za Carstvo nebesko. Krst je simbol spasenja, puta kojim se ide ka Gospodu i štit koji nas zaklanja od iskušenja. Vertikalna linija na krstu simbolizuje osu koja povezuje nebo i zemlju – božansko i ljudsko. Središte krsta, gde se preklapa ova linija sa dužom horizontalnom prečkom simbolizuje tačku povezivanja Boga i čoveka i predstavlja izmirenje i sabiranje, odražavajući središte vere iz koje sve zrači. Gornja prečka na pravoslavnom krstu ima natpis koji je bio postavljen iznad glave Isusa Hrista – “Isus Nazarećanin, car judejski”. Ovaj natpis Pontija Pilata, od ironičnog i ponižavajućeg kako je on zamislio, postaće simbol hrišćanske vere, naglašavajući ulogu Isusa Hrista kao Mesije i duhovnog vladara. Manja, donja prečka je kosa i simbolizuje vagu pravde – koja meri ljudske vrline i mane. Gornja leva strana uvek pokazuje naviše, prema nebu (što simbolizuje put ka raju), dok niži kraj pokazuje prema zemlji (simbolizuje pakao i propast). Naime, sa Isusom Hristom su razapeta i dva razbojnika. Jedan od njih se pokajao, bio spasen i ušao u Carstvo nebesko, dok je drugi umro bez pokajanja. Ovaj simbol bi trebalo da podseti vernike na njihove grehe i na važnost pokajanja.
Fond za podršku hrišćanske kulture i nasleđa iz Moskve je darodavac svih 11 krstova – šest velikih (jedan za veliku, četiri za manje kupole, jedan za zvonik) i pet manjih krstova (tri na ulaznim vratima u hram i po jedan na ulaznim vratima u suvenirnicu i duhovno-kulturni centar). Krstovi na kupolama i zvoniku čine i najviše tačke hrama. Visina krsta na centralnoj velikoj kupoli iznosi 7,00, na četiri manje 4,33, a na zvoniku 4,30 metara.
Danas Banjaluku krasi jedan od najlepših hramova urađen u stilu drevnoruskog crkvenog neimarstva koji je vekovima ukrašavao moskovski Kremlj. On je i najzapadniji hram sagrađen u ruskom stilu, a u sredini gde živi većinski pravoslavni narod, koji će sigurno doprineti daljem učvršćivanju veze dva bratska naroda i dve sestrinske crkve i biti zalog boljitku nas i naših potomaka.
Duhovno-kulturni centar
Istovremeno sa završetkom srpsko-ruskog hrama Preobraženja Gospodnjeg privode se kraju i radovi na Duhovno-kulturnom centru koji se nalazi na obodu kružnom trga iza oltarskog dela hrama. Pravilnog je lučnog oblika, dimenzija 37,00 h 15,50 m, spratnosti Po+P+4+Pk i ukupne bruto površine 3.373,70 m² (neto korisna površina 2.890,90). Ujednačene je visine kao i susedni stambeno-poslovni objekti koji se nalaze na obodu kružnog trga. On ima i funkciju pratećeg verskog objekta (parohijskog doma) pa su u njemu predviđeni raznovrsni sadržaji u skladu sa potrebama korisnika. Između ostalog, tu će biti: sala za vernike sa čajnom kuhinjom, velika sala za sastanke sa mogućnošću pregrađivanja i multifunkcionalnosti, sedam učionica namenjene za razne obuke i predavanja, biblioteka, muzej, arhiv i nekoliko stanova. Svi nivoi u objektu imaju sanitarne čvorove i između njih postoje neophodne komunikacije – lift i stepeništa.
Pored srpsko-ruskog hrama i Duhovno-kulturnog centra postoji i podzemna garaža (sa 117 parking mesta) ispod cele površine kružnog trga u čijem centru se nalazi hram. Podrumskim delom omogućena je direktna veza Duhovno-kulturnog centra sa podzemnom garažom. Podzemna garaža je fizički odvojena od podzemnog dela verskog objekta (hram, zvonik i spojni-vezni objekt između hrama i zvonika) duplim armirano-betonskim zidom.
Krst i “polumesec”
Na ruskim pravoslavnim krstovima (pa i na banjalučkom srpsko-ruskom hramu) na dnu se, po pravilu, pojavljuje “polumesec” koji je danas uglavnom povezan sa islamom kao jedan od glavnih simbola ove religije. Međutim, polumesec na pravoslavnom krstu nema veze sa islamom, pošto je u Vizantiji korišćen još u VI veku. Islam se pojavljuje kasnije (u VII veku) i kao svoj simbol polumesec muslimani počinju koristiti u HII veku. “Polumesec” na dnu pravoslavnog krsta predstavlja “jasle” ili “kolevku” i ima više simboličkih značenja. Pre svega, to je simbol rođenja i utelovljenja Hristovog – podsećanje da je Gospod, pre nego što je postradao na krstu, došao u svet kao dete. Tako se povezuje početak i kraj Hristovog zemaljskog života – kolevka i krst. Osim toga, to je “kolevka spasenja”, jer se kroz Hrista rodilo novo doba za čovečanstvo, te simbolizuje sidro nade. U Poslanica svetog apostola Pavla Jevrejima se navodi da krst za dušu hrišćanina predstavlja nadu, “kotvu duše, čvrstu i pouzdanu” (6,19).
Preimenovanje Gundulićeve ulice
Sada kada je hram sagrađen i počinje sa redovnim liturgijskim životom pokrećem inicijativu i predlažem Skupštini grada Banjaluka da sadašnju Gundulićevu ulicu preimenuje u ulicu Svetog Nikolaja Romanova. Taka će se srpsko-ruski hram nalaziti u okviru novoizgrađenog dela stambeno-poslovnog naselja Aleja centar koje je smešteno između Aleje Svetog Save, Bulevara Srpske Vojske, Svetog Nikolaja Romanova (umesto sadašnje Gundulićeve) i Olimpijskih pobednika.
Ovaj hram, koji je izgrađen na centralnom delu kružnog trga, bi izlazio na ulicu Svetog Nikolaja Romanova (delom na kome je severni oltar u hramu posvećen Svetoj carskoj porodici Nikolaja II Romanova), a široka pešačka saobraćajnica od kružnog trga prostire se do Aleje Svetog Save (delom na kome je južni oltar u hramu posvećen Svetom Simeonu Mirotočivom i Svetom Savi).
Foto: Agencije
Izvor: Glas Srpske
