Iako je reciklaža u Bosni i Hercegovini još u povojima, ulazak u Evropsku uniju trebalo bi takvo stanje da promijeni, jer će zakoni i prakse koji vrijede u EU uticati i na način upravljanja otpadom u BiH.
Prema posljednje dostupnim podacima Agencije za statistiku BiH, u 2023. godini BiH je generisala 1,1 milion tona komunalnog otpada, što je za 0,1 odsto više u odnosu na 2022. godinu.
Odnosno, svaki stanovnik proizveo je u prosjeku 347 kilograma komunalnog otpada.
Od toga, 970.000 tona otpada je prispjelo na kontrolisana odlagališta otpada, što je zapravo skoro 90 odsto od ukupnog otpada.
Ove brojke pokazuju da će BiH imati mnogo posla u budućnosti, jer Evropska unija ima jasan plan, a to je da države članice do 2035. godine moraju smanjiti količinu komunalnog otpada koji se šalje na odlagališta na 10 odsto ili čak i manje od ukupnog komunalnog otpada.
Kada je riječ o Evropskoj uniji, količina nastalog komunalnog otpada po osobi u 2023. godini iznosila je 511 kg, što je nešto manje nego 2022, kada je iznosila 515 kg.
Iako na prvu djeluje ohrabrujuće činjenica da se u BiH po građaninu proizvede manje otpada nego u EU, razočaravajuće je da se taj otpad u BiH ne reciklira kao u EU.
To potvrđuje i analiza objavljena na sajtu Republičkog zavoda za statistiku u kojoj se navodi da “od ukupno proizvedene količine komunalnog otpada u Evropskoj uniji čak 48 odsto biva reciklirano, dok se u Republici Srpskoj tek 0,8 odsto generisanog komunalnog otpada kroz sistem javnog odvoza preda sekundarnim operaterima na dalju preradu”.
“Skoro sav preostali otpad završava na deponijama, što ne samo da smanjuje raspoloživi kapacitet postojećih deponija, nego se negativno odražava na kvalitet zemljišta i vodnih tijela”, upozorava se u analizi.
Da je tako, pokazuju i podaci Eurostata.
“EU je 2023. reciklirala prosječno 246 kg po osobi. To znači da je 48 odsto ukupne količine nastalog komunalnog otpada reciklirano”, navodi se u izvještajima Eurostata.
Sa druge strane, u 2023. godini na deponije u EU otišlo je samo 22,5 odsto od ukupnog otpada za razliku od BiH i ranije pomenutih skoro 90 odsto.
Da su institucije svjesne problema i potrebe da se situacija promijeni, svjedoče dijelovi iz izvještaja objavljenih na stranici Agencije za statistiku BiH.
“Trenutni trend ukazuje na to da treba učiniti više na prevenciji stvaranja otpada, kao i na značajnom povećanju stope recikliranja u narednim godinama”, navedeno je u saopštenju “Javni odvoz i odlaganje komunalnog otpada”.
Međutim, postavlja se pitanje radimo li dovoljno.
Iako BiH još nije članica Evropske unije, pojedina pravila u velikoj mjeri utiču i na nas. To potvrđuje i primjer pričvršćenih čepova za plastične flaše.
Naime, od druge polovine prošle godine ovakvi čepovi postali su obaveza u EU, jer Unija ima za cilj, kako kaže, da spriječi i smanji uticaj plastičnih proizvoda na životnu sredinu, posebno morsku, i na ljudsko zdravlje. Osim toga, čep spojen sa flašom omogućava da se flaša u cijelosti reciklira.
Ova odluka za BiH još nije obavezujuća, ali su i proizvođači u BiH odlučili da igraju po pravilima EU, jer, proizvođačima nije isplativo razdvajati linije za domaće i strano tržište.
Da planovi i ciljevi EU nisu obavezujući za BiH, navodi se i u ranije pomenutoj analizi objavljenoj na stranici RZS, međutim, i oni ističu da “propisi i politike koji proističu iz Evropskog zelenog plana uveliko mogu uticati na razvoj domaće privrede”.
“Jedan od primjera prelivanja uticaja evropskih propisa na domaće tržište je uvođenje mehanizma oporezivanja emisije ugljen-dioksida (CO2) i usaglašavanja sa sistemom za trgovinu emisijama Evropske unije (EU ETS). U cilju zaštite konkurentnosti sopstvene industrije i ostvarenja plana klimatske neutralnosti do 2050. godine, Evropska unija je uvela mehanizam oporezivanja proizvoda čija proizvodnja dovodi do značajne emisije ugljen-dioksida (CO2)”, navodi se u analizi i dodaje da bi već od 2026. godine, a najkasnije 2030. godine izvoz proizvoda čija proizvodnja dovodi do emisije gasova s efektom staklene bašte bio opterećen porezima čime bi došlo i do poskupljenja.
Kako bi se BiH što lakše prilagodila pravilima EU i približila njenim standardima, iz fondova EU izdvajana su velika sredstva za različite oblasti, pa tako i u oblasti okoliša, klimatske politike i energije. Ulaskom u EU, BiH će imati pristup fondovima za zaštitu okoliša i održivu energiju.
Igor Kalaba iz Centra za životnu sredinu u razgovoru za “Nezavisne novine” ističe da je situacija u BiH veoma loša.
“Većina otpada ide na deponije, a većina deponija je neuslovna. Veoma mnogo posla je pred nama kad se radi o ovoj temi, a da taj rad ne bi bio uzaludan, neophodno je u naše strategije uvesti koncept cirkularne ekonomije te isti primjenjivati u svim sektorima, gdje god je to moguće. Ne smijemo nisko postavljati ljestvicu zbog straha od izazova, u suprotnom ćemo izgubiti još nekoliko decenija radeći prema nekom konceptu koji je već sada zastario”, kaže Kalaba.
Kako dodaje, svaki optimizam mora biti oprezan, pa i ovaj kada je riječ o velikim promjenama pri ulasku u EU.
“Svakako da bi došlo do poboljšanja, ali ne automatski, i dalje su neophodne sve institucije kao i istraživački novinari i nevladine organizacije koji će držati budno oko na svemu, jer pojedinci željni novca i spremni da sve urade za njega će u svakom društvu tražiti rupe u sistemu. Ako gledamo generalni pravac u smislu razvoja politika i strategija za upravljanje otpadom, svakako se možemo ugledati na EU, posebno uzevši u obzir da oni više recikliranje ne posmatraju kao sveti gral, već kao nužno zlo, a već su nekoliko godina razvoj okrenuli u smjeru cirkularne ekonomije, to jeste smanjenja nastanka otpada u svim fazama od dizajna proizvoda do njegovog pakovanja i ponovnog korištenja”, objašnjava Kalaba.
On podsjeća da u BiH imamo sve više pokušaja za otvaranje postrojenja za spaljivanje otpada, dok Danska najavljuje njihovo zatvaranje.
“Spalionice su skupe, zagađuju i nisu kompatibilne sa pozitivnim politikama za smanjenje otpada i reciklažu”, navodi on za “Nezavisne novine”.
