Miroslav Lajčak, odlazeći specijalni izaslanik EU za dijalog Beograda i Prištine, već se sprema za novo radno mjesto i broji sitno do kraja mandata, a prema svemu sudeći, njega bi mogao da zamijeni Borut Pahor, nekadašnji slovenački premijer i predsjednik, koji je za sada, bar zvanično, jedini pretendent na njegovu poziciju.
Inače, pozicija specijalnog izaslanika EU do imenovanja Lajčaka nije ni postojala, a sa strane EU bilo je nekoliko posrednika u dijalogu dvije strane i to visokih komesara Evropske unije za spoljnu politiku i bezbjednost.
Za vrijeme Ketrin Ešton, visoke predstavnice EU za spoljnu politiku i bezbjednost, čak je i potpisan prvi Briselski sporazum, dokument čija glavna tačka je formiranje zajednice srpskih opština, a koje se već 11 godina nije maklo od slova na papiru, prenosi Euronews.
Prije pet godina, na mjestu visokog predstavnika za spoljnu politiku i bezbjednost, Žosep Borel zamijenio je koleginicu Federiku Mogerini. Mnogi su tada polagali nade u Katalonca, jednog od najvećih protivnika otcjepljenja Katalonije. Nekoliko mjeseci kasnije, na prijedlog novog šefa evropske diplomatije, Lajčak je imenovan za specijalnog izaslanika za dijalog Beograda i Prištine, i to 1. aprila 2020. godine.
Takva pozicija unutar EU do tada nije postojala, a za vođenje dijaloga bila je zadužena osoba koja je bila na čelu evropske diplomatije. Bilo je predviđeno da on na toj poziciji ostane do 31. marta 2021, ali mu je mandat produžen.
U posljednjih 13 godina, otkad Beograd i Priština pregovaraju, u posredovanju su učestvovala četiri visoka predstavnika.
Lajčaka bi uskoro mogao da zamijeni Pahor, koji je zvanično i potvrdio da je zainteresovan za mjesto specijalnog izaslanika EU za dijalog Beograda i Prištine, kao i da je dobio podršku za to od aktuelne vlade u Sloveniji. Pahor je inače poznat po zalaganju da se EU proširi na zapadni Balkan, ali i po tome što je insistirao na ispunjavanju Briselskih sporazuma i formiranju zajednice srpskih opština.
Pahor je nedavno izjavio da je dijalog Beograda i Prištine zastao zbog nedostatka povjerenja te da bez napretka u dijalogu ni Beograd ni Priština ne mogu postići ništa za svoju sigurniju budućnost.
Na pitanje šta bi promijenio u dijalogu i gdje vidi rješenje, Pahor je odgovorio da to sada ne može da kaže, ali da je zainteresovan za mjesto specijalnog izaslanika EU.
Prije pet godina, na mjestu visokog predstavnika za spoljnu politiku i bezbjednost imenovan je Borel. Ovaj Katalonac nikad nije krio da ne odobrava nikakva otcjepljenja. Nedavno je objavio zbornik tekstova, a jedan je bio posvećen dijalogu Beograda i Prištine, te je u njemu naveo da je EU uspjela da posredovanjem smiri napetosti.
“Bilo je uspona i padova, a prečesto su se pitanja koja se smatraju malim i tehničkim pokazala veoma osjetljivim i političkim, sa potencijalom da prerastu u nasilje”, naveo je Borel.
Lajčak je dobro upoznat sa situacijom na Balkanu. Za njega su mediji nakon postavljenja za specijalnog izaslanika pisali da je najveći svjetski diplomata koji ima balkansko iskustvo te da jedino sa njim može da se poredi švedski diplomata Karl Bilt.
Prethodnica Borela i Lajčaka je italijanska političarka Federika Mogerini, koja je na toj funkciji zamijenila Eštonovu kada je 2014. izabrana na mjesto visokog komesara EU za spoljnu politiku i bezbjednost.
Prije toga bila je ministar spoljnih poslova u Italiji, u vladi Matea Rencija. Zanimljivo je da je bila najmlađa ministarka u italijanskoj vladi.
Za vrijeme njenog posredovanja podigla je razgovor Beograda i Prištine sa premijerskog na nivo predsjednika, ali ipak nije uspjela da sprovede Briselski sporazum, koji je potpisan za vrijeme mandata Eštonove. Nije uspjela ni da izvrši pritisak kako bi se formirala zajednica srpskih opština, kamen spoticanja koji je do danas samo “porastao”.
Iako Eštonovoj mnogi nisu prognozirali uspjeh, za vrijeme njenog mandata potpisan je prvi Briselski sporazum.
Naime, nedavno je obilježeno 11 godina od kada je, 19. aprila 2013, u Briselu stavljen potpis na dokument koji je tada bio veliki korak na putu ka konačnoj normalizaciji odnosa Beograda i Prištine. Nakon dugih pregovora, svoj potpis dali su tadašnji premijeri Srbije i privremenih prištinskih institucija Ivica Dačić i Hašim Tači te Eštonova.
Kada je potpisan, prije 11 godina, bilo je najavljeno da će riješiti probleme građana na Kosovu i Metohiji. Nije se pregovaralo o statusu, već o bitnim temama i nadležnostima, među kojima su i telekomunikacije i energetika. Sačinjen je od ukupno 15 tačaka, od kojih se čak prvih šest odnosi na formiranje zajednice opština sa srpskom većinom.
“Nisam ja pisala Briselski sporazum. Ja sam ga otkucala, ali ga nisam pisala. To je dokument Srbije i Kosova i način na koji su izabrali da napreduju”, rekla je Eštonova na 11. godišnjicu potpisivanja tog dokumenta te navela da je bila optimistična kada je potpisan.
Prvi tehnički dijalog započet je u martu 2011. godine i u ime EU pregovorima je posredovao tadašnji savjetnik u Evropskoj službi za spoljne poslove, britanski političar Robert Kuper, inače desna ruka i savjetnik Eštonove. Pregovori su tada trajali dva dana i obje strane navele su da su spremne za konstruktivni dijalog. Sa strane Beograda bio je Borislav Stefanović, šef srpske delegacije, a sa prištinske Edita Tahiri.
Generalna skupština UN nakon toga je usvojila rezoluciju kojom je Beograd i Prištinu pozvala na dijalog o podsticanju saradnje i što bi osiguralo napredak dvije strane na putu članstva u Evropskoj uniji. To je bio samo uvod za otpočinjanje pregovora dvije strane te je Kuper na taj način učestvovao u prvoj fazi dijaloga.
